ÜREME ORGANLARI ( ÜREME SİSTEMİ )

ÜREME ORGANLARI ( ÜREME SİSTEMİ )
 
Eşeyli üreme yapan vanlıların çoğu erkek ve dişi olmak üzere iki farklı cinsiyete sahiptir.Bu cinslerin herbiri eşeyli üremeyi gerçekleştirmek üzere gamet denilen özel üreme hücreleri vardır.Erkek üreme hücresi (sperm) dişi üreme hücresiyle (yumurta veya oosfer) birleşerek (döllenerek) zigot denilen döllenmiş yumurtayı oluşturur. Zigotun oltşmasıyla da eşeyli üreme yapılmış olur. Oluşan yeni döllerle,soyun (neslin) devanlılığı sağlanarak, kalıtsal miras korunur.
Zigot ve zigottan oluşan vücüt hücreleri diploittir. (2n kromozomlu). Bu nedenle,zigotu oluşturacak sperm ve yumurtanın her birinin monoploit ( n kromozomlu )olması gerekir.İnsanın zigotu ile vücüt hücreleri 2n=46 kromozomludur.Diger canlılar gibi insanda da kromozom sayısı türe ait önemli özelliklerindedir. Bu özelligin korunması için,insan kametlerinin kromozom sayısını n=23 olması gerekir.
Monoploit kromozomlu spermle ve yumurtanın oluşturuldugu bezler gonadlardır.Özel olarak erkek konatı tetis (= erbezi ),dişi konada ovaryum (yumuttalık) denir. Belli olgunluga erişen insanların erbezleri ve yumurtalıklarında mayoz bölünme ile n kromozomlu gametler oluşturulur.
Gametlerin birleşmesiyle tekrar 2n kromozomlu zigot oluşturularak,kromozom sayısı korunmuş olur. Erkek ve kadınlarda üreme hücrelerinin oluşturuldugu bezler,geçtikleri yollar çiftleşmeyi ,döllenmeyi ve döllenen hücrelerin gelişmesini saglayan özel organlar yardımcı iç salgılar bulunur. Bunların tümüne üreme sistemi denir.
 
Erkek ve kadın vücüdunda yapı olarak en önemli fark,üreme sistemiyle,üreme sisteminin etkiledigi organlarda görülür. Bu farklılık nedeniyle dış ve iç üreme organları, erkek ve kadınlarda ayrı ayrı incelenir.
 
A. ERKEK ÜREME ORGANLARI :
 
TESTİSLER (ERBEZLERİ ) :Testisler,spermleri meydana getiren bir çift bezdir. Doğumdan önce karın boşluğunda bulunurlar. Doğum sırasında karnın alt tarafındaki testis torbalarına (skrotum) inerler. Böylece,spermlerin oluşmasına engel olan vücut sıcaklığından daha güşük bir sıcaklık ortamı sağlanmış olur.
 
Testisler, erkek çocuğun buluğ çağının (12-15 yaşları arasında) başlamasıyla birlikte faaliyete geçerler. Bir yandan erkeklik hormonlarını üreten testisler, bir yandan da sperm üretmeye başlarlar. Sperm üretimi , testisler içindaki (sper üretme kanallarında) yapılır.
Kanallardaki sperm ana hücreleri (diploit) mayoz bölünme ile spermleri (monoploit) oluştururlar. Spermler,sperm üretme kanallarından epididimis denilen kanala gelirler. Burada olgunlaşıp bir süre kaldıktan sonra sperm iletme kanalına geçerler. Sperm üretme kanalları (semifer tüpler) arasında, eşey hormanlarını salgılayan özel hücreler vardır.
Testislerde mayoz bölünme ile (spermatogenez) oluşan milyonlarca spermin her biri, baş, boyun, gövde ve kamçı olmak üzere dört kısımdan oluşur. Baş kısmında babanın genlerini taşıyan çekirdek ve dölleme yaparken yumurtanın zarını delecek salgı yapan akrozom bulunur. Boyunda, kamçı oluşumunu sağlayan sentrozom vardır. Gövde de, sperme enerji üreten mitokondriler yerleşmiştir. Kamçı, spermin meni sıvısı içinde yüzmesini saglar.
Sperm iletme kanalları, her bir testisten çıkıp, sonradan birleşen kanallardır. Testislerde oluşan spermler,epididimiste olgunlaştıktan sonra sperm kanallarına gelir. Sperm kanalların da bir sürü depolanan spermler, yardımcı bezleri salgılarıyla karıştıktan sonra sperm kanalının da baglı oldugu idrar kanalından penisle atılırlar.
Erkek üreme sisteminde yardımcı bezler,proztat bezi, semen (er suyu ) kesecikleri ve kovper bezleridir. Bu bezler ; spermlerin rahat hareketini saglamak üzere akıcı, kaygan besleyici ve dışarı atılmalarını kolaylaştıran sıvılar (meni sıvısı) salgılarlar. Penis (kamış),erkeklerin çiftleşme organıdır. Süngerimsi bir dokudan oluşur.
 
B. DİŞİ ÜREME ORGANLARI :
 
Dişi üreme organları ; yumurtalıklar yumurta kanalları, döl yatagı ve vaginadan oluşur.
Yumurtalıklar (ovaryumlar) :Yumurtalıklar erkekteki testislerin karşılığıdır.Yani, mayoz bölünme ( oogenez) yapılarak, yaklaşık, ayda, bir yumurta hücresi üreten ve dişilik hormonlarını salgılayan bezlerdır.
Yumırtalıklar karın boşlugunun iki alt yanına asılı bulunan bir çift bezdir. İçlerine folikül denilen binlerce kesim bulunur. Yumurta hücresini,folikül keseleri oluşturur. Üreme yeteneği de folüküllerde yumurta oluşmasıyla yani ergenlikle ( 12-13 yaşlarda ) başlar. yumurta yapma yeteneği kadınlarda 45-50 yaşları dolayında sona erer. Bu duruna menopoz denir.
Yumurta kanalları (fallopi tüpleri) : Yumurta kanalları, yumurtalıklara bakan serbest uçları huni gibi ve çevresi büsküllü kanallardır. Diğer uçları dar ve döl yatagına bağlıdır. Yumurtalıkta oluşan yumurtanın,yumurtalıktan alınarak döl yatagına iletilmesini sağlar. Döllenme yumurta kanalında olur.
Dölyatağı (uterus,rahim):Dölyatağı,yumurta kanalında döllenme yumurtanın yerleşip geliştiği karın boşluğunun altında, armut şeklinde bir organdır.üst kısmından yumurta kanallarına bağlıdır.Alt kısmın vagine yoluyla dışarıya açılır.Kalın,düz kaslardan yapılmıştır.İçinde bol kan damarı bulunur.Uterus iç duvarı mukus denilen sıvı salgılayan zarla kaplı ve sünger gibidir.Çeperlerindeki kaslar,hamilelik süresince genişleyerek dölyatagının büyümesini saglar.Doğum sırasında da ritmik kasılmalarla bebeğin dışarı atılmasında etkilidir.
Vağina(döl yolu):Vagina, uterusun alt ucundan dışarıya uzanan çiftleşme borusudur.Dogumda,bebeğin dölyatagından dışarı çıkması ve ay hali sırasındaki döllenmemiş yumurta ile bir miktar kanın atılması vagine ile olur.Vaginenin uzunluğu 8-10cm .kadardır. Esneyerek uzayıp genişleyebilir.
Kadınlarda ,buluğ çagından sonra başlayan 28-32günlük dönemler halinde tekrarlanan üreme devresine ‘menstruasyan devri’ (mestruasyon periyodu)denir.menstruasyon devri,dört evreden incelenir:
 
1.Folikül Evresi:Kadının ,her ay bir yumurtalığı faaliyete diğeri , dinlenme halindedir.Faaliyet halindeki yumurtalığı foliküllerinde,dişi eşiye ana hücrelerinden , olgunlaşmamış yumurtalar oluşur bunlardan birisi (nadiren birkaçı)olgunlaşarak yumurtaya dönüşür. Bu olay 10-14 günde olur.Bu arada polikullar östrongen hormonu salgılayan ,döl yatagının (rahmin)gelişip ,süngersi bir yapı kazanmasını sağlar.
2.Ovulasyon Evresi :İçinde yumurta olgunlaşmış olan folikülün yırtılarak, Yumurtanın dışarı bırakılmasına ovulasyon ( yumurta bırakımı), ovulasyonun gerçekleştigi evrede ovulasyon evresi denir. Ovulasyon, menstruasyon devrinin tam ortasındaki günde olur. Ovulasyonla bırkılan yumurta, yumurta kanalına geçerek ilerler. Bundan sonraki birkaçgün içinde döllenebilir.
3.Korpuz-luteum (sarı cısım evresi): Yırtılan foleküller degişerek sarı renkli bir yapıya dönüşür. Buna korpuz lüteum, Bu degişimin olduğu evreyede kopuz-luteum evresi denir.10-14 gün sürer. Bu evrede tekrar yumurta oluşmaz.
 
korpuz-luteum, propgesteron hormonu salgılamaya başlar. Az miktarda öztrogen salgılar. Bu hormonlar sayesinde döl yatagı gelişmeye devam eder. Yumurta, yumurta kanalında döllenirse oluşan zigot döl yatagına yerleşerek hamilelik başlamış olur. Bu evrede doguma kadar sürer.
4.Menseteruasyon evresi : Yumurta,yumurta kanalındayken döllenmezse korpuz luteon bozulur ve prokezteron azalır. Prokezteron azalınca,döl yatagının iç kısmı parçalanır. Böylece dçllenmemiş yumurta, parçalanmış dokular, bir miktar kanla birlikte vaginadan atılır. 3-5 gün kadar süren bu olaya menstruasyon (=ay hali,regl hali veya aybaşı kanaması ) denir.
 
, Menstruasyondan sonra yeniden folekül evresi başlayarak,aynı olaylar tekrarlanır. Hamile bayanlarda da dogumdan sonrada yeniden başlar.
Bu içerik internet kaynaklarından yararlanılarak sitemize eklenilmiştir.