Saruhanoğulları Beyliği

Saruhanoğulları Beyliği
On dördüncü yüzyılın başlarında, Manisa ve çevresinde kurulan Türk beyliği. Aslen Harezmli olup, Türkiye Selçuklularının hizmetine giren Saruhan Bey tarafından kurulmuştur.
Anadolu’nun Moğol istilâsına uğradığı ve Türkiye Selçuklu Devleti’nin zayıflamaya maruz kaldığı yıllarda, sayısız Türkmen grupları, Batı Anadolu bölgesine gelerek, bu bölgelerdeki Bizans şehir ve kasabalarını ele geçirmeye başladılar. Türkiye Selçuklu sultanı İkinci Mesud’un ümerasından olan Saruhan Bey’in de, 1302’den itibaren uçta, faaliyetlere giriştiği görülmektedir. Saruhan Bey’in, 1305’te Manisa şehrini abluka altına alması ve kıyı ucunda faaliyetlerini arttırması üzerine, Bizans İmparatoru İkinci Andronikos, Batı Anadolu’ya oğlu IX. Mihail’i gönderdi. Bu prens, Katalan kuvvetlerinin desteğiyle Manisa’ya kadar geldiyse de, Saruhan Bey kuvvetlerine karşı duramayacağını anlayınca, kaleyi sağlamlaştırıp sahile çekildi. Katalanların, bölgeyi terk etmelerinden sonra, Manisa’ya karşı hücumlarını arttıran Saruhan Bey, 1308 yılına kadar civar kasaba ve köyleri ele geçirdikten sonra, nihayet 1313’te, Türklerin Leşkeriş ili dedikleri Manisa’yı fethetti. Manisa’nın fethine, kardeşi Çuğa Bey ile Ali Paşa da katılmıştır.
Manisa’nın fethiyle burasını kendisine merkez yapan Saruhan Bey, kardeşi Çuğa Beye Demirci ve yöresini, diğer kardeşi Ali Paşaya ise, Nif’in (Mustafakemalpaşa) idaresini vermiştir. Bundan sonra, hudutlarını Ege Denizi sahiline kadar genişleten Saruhan Bey, denizciliğe de başladı. Donanma kurdu (Bkz. Türklerde Denizcilik). Manisa dâhil Adalar, Akhisar, Gördes, Göndük, Ilıca/Turgutlu, Kayacık, Marmara/Zarhaniyet, Menemen, Güzelhisar ve Mendehorya’ya hâkim oldu. Saruhanlı kuvvetleri, Foça’daki Rum ve Lâtinleri, baskı altında tuttular. Foçalılar, antlaşma istediler. Saruhan Bey, yıllık on beş bin gümüş akçe haraç vergi karşılığı antlaşma yaptı.
Saruhanoğulları, doğuda Germiyan, kuzeyde Karesi, güneyde Aydınoğulları beylikleriyle çevrildiğinden, fetihleri sahil yönündeydi. Ege adaları ve Balkanlara sefer yapmayı plânladılar. Donanmayı kuvvetlendirip, harp filosu kurdular. Saruhan Bey, 1334’te Aydınoğlu Umur Bey’le ittifak edip, iki yüz yetmiş gemiden meydana gelen müttefik Türk donanmasıyla, Yunanistan’a çıkarma yaptı. Bu seferde Saruhan donanmasına, Saruhan Beyin oğlu Süleyman Bey kumanda etti. Bu sırada, Bizans’ın Foça Valisi Dominik isyan edip, Midilli’yi işgal etti. Dominik, Saruhanoğlu Şehzade Süleyman ve bazı adamlarını hileyle esir etti. Süleyman Bey, Bizans İmparatoru III. Andronikos Paleologos’un vasıtası ve Saruhanlı kuvvetlerinin, Rum ve Lâtinlere baskısıyla kurtarıldı.
Saruhan Bey, Bizans İparatoru III. Andronikos’un 1341’de ölümü üzerine, Gelibolu’ya çıkartma yaptı. Gelibolu’dan çok ganimet aldı. Bizans’ta taht mücadelesi başlayınca, Kolonici Lâtinler İzmir’i aldılar. Saruhan Beyin müttefiki Aydınoğlu Umur Bey, Bizans devlet adamı Kantakuzenos’un imparatorluk mücadelesinde yardım isteğine karşılık vermek üzere, Saruhanlı topraklarından geçiş hakkı istedi. Saruhan Bey, Umur Beye, iki beylik arasındaki hudut ihtilaflı toprakları vermesi şartıyla geçiş hakkı verdi. Saruhanlı donanmasından bir filo da Süleyman Bey kumandasında, Aydınoğlu Umur Beyin donanmasına katıldı. Umur Bey, Rumeli’ye geçip, Kantakuzenos ile birleştiyse de, Süleyman Bey, 1345’te Küçükçekmece civarında hummaya tutularak vefat etti.
Aynı sene Saruhan Beyin de vefatı üzerine, beyliğin başına oğlu Fahreddin İlyas Bey geçti. Bizans İmparatoriçesi Anna, 1345’te Kantakuzenos’a karşı, İlyas Beyle bir ittifak antlaşması yaptı. İlyas Beyin vefat tarihi tespit edilemediğinden, kaç yıl beylik yaptığı bilinmemektedir.
Saruhanoğullarının üçüncü beyi, Muzafferüddin İshak Beydir. İshak Bey, imar faaliyetlerinde bulunup, 1380’de medrese, Koyunköprüsü-Çapraslar mahallelerinde, birer çeşme ve iki hamam yaptırdı. 1388’de vefat edince, yerine oğlu Hızırşah geçti.
Hızırşah, Haçlılarla devamlı mücadele eden Osmanlı Devleti’yle iyi münasebetler kurdu. 1389 Kosova Meydan Muharebesi’nde Osmanlılara yardımcı kuvvet gönderdi. Hızırşah’ın beyliğini, kardeşi Orhan Bey, kabul etmeyerek, saltanat mücadelesine girişti. Orhan Bey, Osmanlıların Anadolu birliğine de karşı çıktı. Osmanlı Sultanı Birinci Bayezid Han, 1390’da Manisa’yı alıp şehzade sancağı yaptı. Saruhanoğlu Orhan Bey, 1402 Ankara Savaşı’nda, Timur Han’ın safında yer aldı. Saruhan askerleri, Osmanlı ordusundan ayrılıp, Orhan Beyin yanına gittiler. Saruhan Beyliği, Ankara Harbinden sonra, 1402’de tekrar kuruldu. Timur Han, Orhan Beyi Saruhan Beyliğine getirdiyse de, Hızırşah, Saruhan Beyliğine tekrar hakim oldu. Hızırşah, Osmanlıların Fetret devrinde, Emir Süleyman’ın safını tuttu. Çelebi Mehmed, 1410’da kardeşini ve müttefiklerini yendi. Hızırşah, Manisa’da yakalanıp, cezalandırıldı. Saruhanoğulları toprakları, Osmanlı hâkimiyetine geçip, 1410’da beylik yıkıldı.
Saruhanoğulları, hüküm sürdükleri topraklar üzerinde birçok imar faaliyetlerinde bulundular. Camiler, medreseler, köprüler yaptırdılar. Bunlar arasında bilhassa Saruhan Beyin Gediz üzerinde yaptırdığı köprüyle Manisa’da bir mescit ve çeşmesi, Hızır Beye ait Manisa’da Ulu Cami, Mevlevîhâne ve medresesi dikkati çekmektedir.
Saruhanoğulları, Lâtinlerle ticarî münasebet kurduklarından, jigliati denilen Lâtin harfli, resimli gümüş sikke kestirmişlerdir. İshak, Hızırşah ve Orhan Beylerin İslamî sikkeleri de ele geçmiştir. Saruhanoğulları, donanmalarıyla faaliyette bulunarak pek çok ganimet malı elde ettikleri gibi, batı devletleriyle ticarî münasebetlerde de bulunmuşlardır. Saruhanoğulları, devirlerinde yazılan eserlerle de Türkçe’ye büyük hizmet etmişlerdir. Yakub bin Devlethan’ın emriyle, Nâsırüddin Tûsî tarafından on sekiz bâb üzerine tertip edilmiş olan Bâhnâme, Türkçe’ye çevrilmiştir.
Bu içerik internet kaynaklarından yararlanılarak sitemize eklenmilmiştir