MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI
-Sümerler: MÖ 4000-2350à Akad ve Elamlılar son vermişlerdir.
-Akadlar: MÖ 2350-2150à Gutti’ler son vermiştir.
-Asurlular: MÖ 2000-609 à Medler ve Babiller son vermiştir.
-Babiller: MÖ 1900-539 àHititler ve Persler son verdi..
-Elamlılar
-Kaldeliler
MEZOPOTAMYA
-Fırat ile Dicle nehirleri arasındaki toprakların ilk çağlardaki adıdır.
-Mezopotamya’nın kuzeyinde Anadolu, doğusunda İran yaylaları, batısında Suriye çölleri, güneyinde Basra körfezi ile Arabistan çölleri yer alır.
-Mezopotamya, Yukarı (Toroslardan Bağdat’a kadar) ve aşağı (Bağdat’tan Basra Körfezine kadar) olmak üzere iki bölümden oluşur.
-Mezopotamya’da taş bulunmadığından binalar kerpiç ve tuğladan yapılmıştır. Bunlar da fazla dayanıklı olmamıştır.
-Halkın zenginleşmesi sonucu özel mülkiyet gelişmiştir.
-Sümer ülkesine Sümerler KENGİ derlerdi.
SÜMERLER
-MÖ 4000 yıllarında doğudan (Ön Asya’dan) Aşağı Mezopotamya’ya gelerek yerleşmişlerdir.
-Sümer (Sinear), Kengi gibi adlarla anılan bu topraklara yerleşen Sümerler şehir devletleri kurmuşlardır.
-En önemli şehir devletleri: Ur,Uruk, Lagaş, Eridu, Kiş, Nippur gibi yerleşim merkezleridir.
-Bataklıklar kurutularak oluşturulan şehirler, şehir ilahı adına yapılan tapınakların (ziggurat) etrafında evlerin kümelenmesiyle oluşurdu.
-Şehirlerin başında Ensi veya Patesi adı verilen rahip-krallar bulunurdu.
-Sümer kralları daha sonra Lugal unvanını kullandılar (Ensi unvanını ise Lugal’a bağlı küçük krallar taşımaya başladı).
-Bu şehir site devletleri sürekli birbirleriyle savaş halindedir.
-Sümer ülkesine tek başına hakim olan krala ise Lugal Kalama denirdi.
ORDU:
-Eli silah tutan her erkek askerdi ve savaşlara katılmak zorundaydı.
-Ordu yaya ve arabalılardan oluşurdu.
-Erlereà Erin, komutanlaraà Ukus denirdi.
-Mezopotamya’da Babillere kadar düzenli orduya rastlanmaz.
DİL
-Bilinen ilk yazıyı Sümerler kullanmışlardır.
-Sümerlerin dili Asya kökenlidir ve Türkçe’ye benzer.
Sümerler çivi yazısını icat ederek kullanmışlardır.
-Sümerlerde tapınaklar birer okuldu ve rahipler öğrencilere ders verirdi.
-Gılgamış, Tufan ve Yaradılış destanı Sümerler edebiyatının en güzel örnekleridir.
HUKUK
-Dünyanın ilk yazılı kanunu MÖ 2375 yılında başa geçen Sümer Lağaş Kralı Urukagina tarafından yapılmıştır. Bu kanunlar ile özel mülkiyet ve aile hukuku düzenlenmiş, kimsesizler ve güçsüzler korunmuştur.
– Lagaş Kralı Urukagina, rahiplerin artan baskısını kırmak, ticaret,evlenme ,boşanma ve miras ile özel mülkiyet gibi konularda adaleti sağlamaya yönelik kanunlar yapmıştır.
-Sümer kanunlarında para cezası ağırlıktadır. Ölüm cezaları azdır.(kanunları) yapan diğer krallar Gudean,Urnamu Şulgel,Nema cezaları azdır.
-Sümerlerin bu kanunları Önasya ve Yunanistan’ı etkilemiş ve hukuk devletinin kurulmasına öncülük etmiştir.
DİN
-Sümerlerde dini inanış çok tanrılı bir inanıştır. Her de ayrıca kendine ait bir ilahı vardır. Ülke genelindeki en büyük ilah ise gök ilahı Anu yer ilahı Enlil ve su ilahı Enki’dir.
-Sümerler Ahiret hayatına inanmazlardı.
-Tapınaklarına Ziggurat denirdi. Aynı zamanda okul ve rasathane olarak kullanılırdı (Soğuk hava deposu).
SOSYAL HAYAT
-Sosyal hayat baba hakimiyetine dayanırdı. Erkek birden fazla kadınla evlenebilirdi.
-Halk hürler, yarı hürler (korunanlar), ve köleler olmak üzere üç sınıfa ayrılıyordu.
-Hürler bütün haklara sahip kimselerden oluşuyordu (rahipler,asiller, memurlar, askerler ve tüccarlar).
Mezopotamya’da, Anadolu’dakinin aksine kölelerin hiçbir hakkı yoktu. Köle gibi alınıp satılırlardı.
EKONOMİ
-Ekonominin temeli tarım, hayvancılık ve ticarete dayanıyordu.
-Toprak, tanrıların malı sayılıyor ve rahiplerin gözetiminde işletiliyordu (Urukagina reformuyla özel mülkiyet başlamıştır.)
-Mezopotamya’da dokumacılık ileriydi, yün ve keten dokumacılığı renkli olarak dokunur ve ihraç edilirdi
-Tekerleği icad eden Sümerler bunu ticarette ve savaşlarda kullanmışlardır.
-İlk defa borç senetlerini de Sümerler kullanmışlardır(ticarette).
-Ticarette takas ve para birimi olarak da gümüş külçelerini kullanmışlardır.
BİLİM
-Burçları bulmuşlardır. Yılı 30 günlük 12 aya bölmüşlerdir (gece-gündüzü 12’şer saat hesaplamışlardır.)
-Ay ve güneş tutulmalarını hesaplamış, ay yılına göre takvimi kullanmışlardır.
-Çarpma ve bölme cetvelleri hazırlamışlardır.
-Yüzey ve hacim ölçülerini, daireyi 360 dereceye bölmesini biliyorlardı.
-Sümerler sayıları 2. ve 3. Dereceden denklemleri biliyorlardı.
MİMARİ
-Sütün, kubbe ve kemer usulünü Sümerler bulmuşlardır.
–
-Sümerler süs eşyaları,kabartmalar,hayvan ve bitki resimleri yapmışlardır.
-Uruk şehrinde bulunan tapınak en ünlü mimari eserlerdir.
-Zafer Anıtı “Akbabalar Sütunu”(Lağaş sitesinin başarısı)
AKADLAR (MÖ 2350- 2150)
-Samiler tarafından Orta Mezopotamya’da Kral Sargon tarafından Agade merkez olmak üzere kurulmuştur.
-Sümerler son veren akadlar merkezi ilk devleti kurdular.
-Dicle ile Fıratı birbirine bağlayan ilk kanalı açtılar.
-Kral Sargon zamanında Elam, Suriye, Lübnan ve Toroslar’a kadar topraklarını genişlettiler. (Dünya imparatorluğu deyiminin çıkmasına neden oldular)
-MÖ 2150 yılında Zağanos dağlarından gelen Guttiler Akadlar’a son verdiler.
-Akad’larda Kralaà İlahi dünya hakimi veya Akadlı Tanrı denirdi.
-Dinleri çok tanrılıydı.
–
BABİLLER (MÖ 1900-1531 / 625-539)
-MÖ 2 bin yılında Arabistan Mezopotamya’ya doğru yeni göçler başladı.
-Göç eden bu Sami kavimleri Sümer-Akad kültürünün benimsediler.
-Bu dönemde Sümer şehirlerine yeni Babil şehirleri güçlenmeye başladı
-Babil Devletine Hititler son verdiler.(MÖ 1531)
-Asurların zayıflaması üzerine Medlerle birleşen Babiller tekrar bağımsızlıklarını kazandılar.(MÖ 625)
-Ancak bu dönemde Kaldeliler üstünlük sağladıklarından bu döneme Kaldeliler de denir.
-Persler MÖ 539 da bu devlete son verdiler.
-Hammurabi yaptığı kanunlarla “Tanrı Kral” yerine “Hayırsever Kral” kavramını getirdi.(Adaletin Çobanı ,Kavimler Çobanı) Hukuk devleti anlayışını ilk defa tarihe getirmişlerdir.
-Hammurabi kanunları Sümer kanunlarına göre biraz daha serttir. Ancak toplumun bütün kesimlerinin hakları teminat altına alınmıştır. (Medeni,ceza,ticaret,miras)
-Kral Nebukadnezar zamanında Kudüs alınarak MÖ 586 Yahudiler Babil’e getirmişlerdir.
-Babil’in asma bahçeleri ve Babil kuleleri.
ASURLULAR (MÖ 2000-609)
-Orta Mezopotamya’da Arabistan’dan gelen Samilerle Sümerler’in karışımıyla Asurlular meydana geldi.
-MÖ 2000 yılında kurulan ve Asur merkezi olan bu devlet Anadoluya kadar ticari
faliyetlerini geliştirerek ticaret kolonuleri kurdu.
-Suriye’ye de hakim olan Asurlular, Hammurabi zamanında Babillerin egemenliği altına girdiler.
-Tekrar bağımsızlığını elde eden Asurlular Arami göçleri ile sarsıldılar.
-Tekrar toparlanan Asurlular ninova şehrini kurdular.
-Mısır alınmış Elamlılar devletine son vermişlerdir.
-Medler ve Babiller (Kaldeliler) birleşerek Asurluları yıktılar.
DEVLET TEŞKİLATI
-Başta mutlak yetkililer donatılmış acımasız krallar bulunurdu.(Bunlar kendilerini “Dünya hakimi sayarlardı”.)
-Saraydan sora ordu gelirdi. Devletin temeli orduya dayanırdı.
-Asur kanunları daha sertti.
-Asur kralı Asur Banipal Ninova kütüphanesini kurdu.
-Asurlular da dış ülkelerde ticaret kolonileri kuruluyordu.
-Mallar arabalarla ve gemilerle taşınıyordu.
-Mezopotamya’da dışarıya tahıl,hurma,yün,süs eşyaları satıyor dışardan ise kereste,fildişi,maden alınıyordu.
-Sanayi olarak madencilik,dokumacılık ve gemicilik başta geliyordu.
-Ticarette takas ve külçelerle gümüş para olarak kullanılıyordu.
ELAMLILAR
-Güneydoğu Mezopotamya’da yaşamışlardır. Başkentleri Sus, tarım ve hayvancılıkla meşhurdur. Genellikle Sümerlerin himayesinde yaşamışlardır.
Kaynak: www.englispage.blogcu.com
