DOğAL KAYNAK NEDiR?
Doğada kendiliğinden oluşmuş, insan akli ve tekniğinin
ürünü olmayan, meydana gelme aşamalarinda insanin herhangi
bir rolünün bulunmadiği bütün zenginlik kaynaklari
doğal kaynak olarak ifade edilir (Fotoğraf 2). Dünya üzerinde
yapilan pek çok faaliyetin temelinde doğal kaynaklar vardir…
Diğer faaliyetler bu kaynaklar üzerinde şekillenir. Örneğin,
tarim aslinda beşerî bir faaliyettir. Ancak faaliyetin esas kaynaği
doğal bir kaynak olan tarim topraklaridir (Fotoğraf 3).
Ayni şekilde sular da doğal bir kaynak olup bu ortamda
yapilan ulaşim, turizm, su ürünleri avciliği ve yetiştiriciliği gibi
etkinlikler birer beşerî faaliyettir (Fotoğraf 4 ).
1. Çevrenizdeki doğal kaynaklar nelerdir? Söyleyiniz.
2. Doğal kaynaklarin yaşamimizdaki önemi nedir? Tartişiniz.
3. Ekonomik değeri yüksek olan doğal kaynaklara örnekler veriniz.
EKONOMiYE YÖN VEREN GÜÇ:
DOğAL KAYNAKLAR
y KONUYA BAşLARKEN
Fotoğraf 1: Doğal kaynaklar kullanilarak oluşturulan
beşerî yapilar
Fotoğraf 2: Doğal kaynaklarimizdan orman ve
toprak
Fotoğraf 3: Tarimsal faaliyetler Fotoğraf 4: Rafting sporu
62 Ekonomik Faaliyet Türleri
Rüzgâr Madenler
Güneş Kömür
Orman Jeotermal
enerji
Toprak Hava
Doğal gaz
Petrol
Daimi kaynaklar
Tükenebilen doğal kaynaklar
DOğAL KAYNAKLAR
Dalga
Su
Belirli şartlar dâhilinde kendini
yenileyebilen kaynaklar
şema 1: Doğal kaynaklarin siniflandirilmasi
Tükenmeyen doğal kaynaklar
1. Doğal Kaynaklarin Siniflandirilmasi
Doğal kaynaklar, çok fazla çeşitlilik gösterir. Örneğin, günlük hayatta kullandiğimiz kâğit, kalem, evlerimizde
kullandiğimiz eşyalar birer doğal kaynak ürünüdür. Çeşit bakimindan zengin olan doğal kaynaklar,
değişik kriterler göz önüne alinarak siniflandirilabilir. şimdi bu siniflandirmanin hangi kriterlere
göre yapildiğini aşağidaki kavram haritasini inceleyerek görelim.
Doğal gaz
Petrol
Kömür
Doğal Kaynak
Türleri
Nereden Elde Edildiği,
Oluşum Kökenleri
Kullanim Amaci, Faydalari ve Önemi
Isinma ve termik santrallerde elektrik enerjisi
elde etmede kullanilir.
Bitkisel maddelerin yer altinda depolanarak
değişime uğramasiyla oluşur
Ekonomik Faaliyet Türleri 63
Aşağida bazi önemli doğal kaynaklar ve özellikleri verilmiştir. Bu özelliklerden ve ön bilgilerinizden
hareketle tablodaki boşluklari örnekteki gibi doldurunuz.
2. Doğal Kaynaklarin Faydalari
Doğal kaynaklarin insan ve toplum hayatinda çok önemli bir yeri vardir. Yaşami fonksiyonel hâle
getiren araç ve gereçlerin tamamina yakini doğal kaynaklardan sağlanmaktadir. insanlar ilk Çağlardan
itibaren doğal kaynaklardan farkli şekillerde yararlanmişlar, bunun sonucunda da medeniyetler ortaya
çikmiştir. Sanayi toplumu, uzay çaği ve bilgi toplumunun doğuşu da doğal kaynaklardan sağlanan ürünler
sayesinde gerçekleşmiştir.
O DERS DIşI ETKiNLiK
Uranyum
Çayir ve otlaklar
Gelgit
Biyokütle
Toprak
Çakil-kum depolari
Su kaynaklari
Doğal turistik
kaynaklar
Rüzgâr
Güneş enerjisi
Ormanlar
64 Ekonomik Faaliyet Türleri
Büyük sermaye ve doğal kaynaklara sahip
gelişmiş ülkeler, doğal kaynaklardan etkin
şekilde faydalanma yollarini aramaktadir. Örneğin,
Rusya Federasyonu’nda zengin doğal kaynaklar
vardir. En önemli yer alti kaynaği petrol, doğal gaz
ve demirdir. Ayrica Sibirya’daki ormanlar ülke için
büyük bir zeginlik kaynağidir.
Yukaridaki ifadelerden de anlaşilacaği üzere doğal kaynaklar, ülkelerin ekonomik gelişimlerini belirlemede
önemli bir faktördür. Ekonomiyi oluşturan faktörler; tarim, sanayi ve hizmet sektörlerdir. Bu sektörler,
doğal kaynaklara bağli olarak kurulur ve gelişir. Dolayisiyla ülke ekonomileri ile doğal kaynaklar
arasinda siki bir ilişki vardir.
G ETKiNLiK
Aşağidaki kavramlari örnek çalişmada olduğu gibi doğal kaynaklar ve ekonomi çerçevesine uygun
ifadelerle defterinize yaziniz.
Kavramlar: Kalkinma süreci, ekonomi, gelişmişlik düzeyi, refah seviyesi, Sanayi Devrimi, diş kaynak,
nüfus artişi
Örnek Çalişma
Doğal kaynaklar ülke ekonomilerine yön verir.
3. Doğal Kaynak ve Ekonomi ilişkisi
1
Zengin doğal kaynaklara
sahip bazi ülkeler teknik bilgi
ve sermaye bakimindan yetersiz
olduklari için yeterince gelişememişlerdir.
Örneğin Nijerya
Afrika’nin en çok petrol üreten ülkesi
olmasina rağmen halkin büyük bir
kisminin geliri ve yaşam standardi çok
düşüktür.
2
2
Nijerya’nin başkenti Abuja
Moskova şehri
1
Ekonomik Faaliyet Türleri 65
Doğal kaynaklara önemini kazandiran asil faktörler, dünya nüfusunun artişi ve sanayideki teknik
gelişmelerdir. Nüfus artişi pazar alani oluştururken teknik icatlar ve üretimdeki sistem değişiklikleri farkli
doğal kaynaklara yönelme ihtiyacini arttirmiştir. Sinirsiz olan insan ihtiyaçlari sinirli düzeydeki doğal
kaynaklarin işletilmesi ile karşilanmiştir. Doğal kaynaklardaki üretim artişi, dünya sanayi ve ticaretinin
gelişimesinde önemli rol oynamiştir.
Doğal kaynaklar yönünden
fakir ancak sermaye, iş gücü ve
teknoloji açisindan zengin olan
ülkeler; dişaridan ham madde alip
işleyerek açiklarini kapatmaktadir.
Örneğin, Japonya doğal kaynak türü
ve rezervi bakimindan çok fakir
olmasina rağmen yukarida ifade
edilen özelliklerini kullanarak bu
alandaki açiğini kapatmiştir.
Moğalistan gibi geri kalmiş ve doğal kaynak
yönünden fakir olan ülkeler ise zaten kit olan
kaynaklarindan teknik ve sermaye eksikliği yüzünden
etkin bir şekilde faydalanamamaktadir.
4
1
3
2
3
Moğalistan’in başkenti
Ulanbator
Tokyo
4
66 Ekonomik Faaliyet Türleri
4. Doğal Kaynaklar ve Kalkinma
Kalkinmakta olan bir ülke güvenilir, devamli ve bol kaynaklara ihtiyaç duyar. Bu kaynaklarin başinda
insan kaynaklari ve doğal kaynaklar gelir. insan faktörünün olmadiği bir ortamda doğal kaynaklar bir
anlam ifade etmez. Çünkü kaynaklari çikartan, şekillendiren, başka kaynaklarla birleştirerek yeni kaynak
üreten ve bütün bunlari kendi ihtiyaçlari için kullanan insandir.
insan, varoluşundan bugüne doğal kaynaklardan faydalanmiştir. Ancak bu kaynaklar esas önemini
Sanayi Devrimi ve sonrasindaki gelişmelerle kazanmiştir. Teknik icatlar ve gelişmeler, kaynaklarin
işletilmesini büyük ölçüde kolaylaştirmiş ve böylece doğal kaynaklarin önemi daha da artmiştir. Bazi
toplumlarda ulaşilan refah düzeyi, aslinda doğal kaynaklarin rasyonel bir biçimde işletilmesi ve sanayi
ham maddesi olarak kullanilmasindan kaynaklanmaktadir.
Grafiklerde Ekvador’un ve Azerbeycan ekonomisinin sektörlere göre dağilimi gösterilmiştir. Buradan
hareketle aşağidaki sorulari cevaplandiriniz.
1. Bu ülkelerin ekonomisinde en önemli paya sahip olan sektör hangisidir?
2. Petrolün bu ülkelerin kalkinmasinda ne gibi bir rolü bulunmaktadir?
3. Petrolün Ekvador’un ihracati içindeki yerini yandaki grafiğe göre yorumlayiniz.
insan hayatinda vazgeçilmez bir yere sahip olan doğal kaynaklar, gelişmiş ülkelerin bugünkü teknoloji
ve refah düzeyine ulaşmalarinda etkin rol oynar. Bu nedenle doğal kaynaklar, ülkelerin en önemli
ekonomik güçleridir. Kalkinma modellerini öncelikle öz kaynaklarina dayandiran ve eksiklerini diş kaynaklarla
destekleyebilen ülkeler, kalkinma sürecini istikrarli ve güvenli bir şekilde aşabilmiştir.
G ETKiNLiK
Azerbaycan
Ekvador
Ekvador’un genel ihracati içinde petrolün yeri
Petrol
Milyon ton
Diğer
ürünler
Yillar
Aşağidaki sorulari cevaplandiriniz.
1. Dağitim, üretim ve tüketimi nasil etkiler? Açiklayiniz.
2. Doğal kaynak ve ekonomi arasinda nasil bir ilişki vardir?
3. Medyanin bir ürünü tüketicilere sunmasindaki etkisini söyleyiniz.
4. Üretim, tüketim ve dağitim arasindaki ilişkiyi bir örnekle açiklayiniz.
5. iklimin üretim, dağitim ve tüketim üzerindeki etkisini örnekle açiklayiniz.
6. Günümüzde internetin ulusal ve uluslararasi ticarette nasil bir rolü vardir?
7. Sanayi faaliyetlerinin gelişmesi üretim-tüketim ve dağitimi nasil etkilemiştir?
8. istanbul ve Çanakkale Boğazlarinin bir ürünün dağitimindaki rolünü açiklayiniz.
9. Ham maddeye yakinliğin bir ürünün üretimine nasil etki ettiğini örnekle açiklayiniz.
10. Günümüzde tüketimi arttirici faktörler nelerdir? Örnekler vererek açiklayiniz.
Aşağidaki cümlelerde boş birakilan yerleri uygun ifadelerle tamamlayiniz.
1. ………………………… tüketimi ve dağitimi etkileyen beşerî faaliyetlerdendir.
2. Üretim ……………………………………… nin talebi ile artmakta ya da azalmaktadir.
3. Ekonomik faaliyetlerin temelinde yatan asil unsur ……………………………….. dir.
4. Teknik ve coğrafyanin birbirine yaptiği etkiyi araştiran bilim dalina …………………….. denir.
5. …………………………. üretimi etkileyen, ……………………….. tüketimi etkileyen doğal faktörlerdendir.
Aşağidaki ifadelerden doğru olanlarin yanina “D”, yanliş olanlarin yanina “Y” harfi yaziniz.
1. Üretim ile tüketim arasindaki baği dağitim kurar. ( )
2. Üretim tüketimi etkiler ancak dağitimda etkili değildir. ( )
3. Üretimden tüketime kadar olan süreçte en etkili faktör iklimdir. ( )
4. Üretimi etkileyen unsurlar bölgeler arasinda değişiklikler gösterir. ( )
5. Üretim, tüketim ve dağitim sektörleri birbiri ile etkileşim hâlindedir. ( )
6. Tarim ürünlerinin ana vatani dişinda üretilmesinin temel nedeni tüketici talebidir. ( )
Aşağidaki çoktan seçmeli sorulari cevaplandiriniz.
1. Aşağidaki ürünlerden hangisinin dağitimi diğerlerinden farklidir?
A) Süt B) Araba C) Petrol D) Buğday E) Demir cevheri
2. Bir liman gezisinde ihraç edilen ürünlerin, yakin çevresindeki çeşitli tarimsal ürünlere dayandiği
görülmüştür. Bu yer ile ilgili aşağidakilerden hangisi söylenemez?
A) Ulaşim faaliyetleri gelişmiştir. B) Halkin geçim kaynaği genelde tarim ve ticarettir.
C) Limanin hinterlandi çok geniştir. D) Çeşitli tarimsal üretim için iklim koşullari uygundur.
E) Tarima dayali sanayi faaliyetleri kismen gelişmiştir.
3. Aşağidakilerden hangisi üretim, tüketim ve dağitimi etkileyen doğal faktörlerden değildir?
A) Yüzey şekilleri B) iklim C) Suyun varliği D) Toprak E) Ulaşim
4. Aşağidakilerden hangisi birinci derecede tüketimin üretimi etkilemesine verilebilecek bir örnek değildir?
A) Kahvenin ana vatani dişinda yetiştirilmesi
B) Kuş gribi nedeniyle tavuk üretiminin azalmasi
C) Besin sanayisinin ilk gelişen sanayi kollarindan biri olmasi
D) Petrol şirketlerinin kendi ülkeleri dişinda yatirim yapmasi
E) Gemilerde, tutulan baliklari muhafaza edecek soğutucularin bulunmasi
Ekonomik Faaliyet Türleri 67
Kaynak: englishpage.blogcu.com
Teknoloji
Öğrencilere Özel Lise 3 Coğrafya Konu anlatımı 3 (11. sınıf coğrafya dersi) Etkinlikler, soru...
