ÜREME VE GELİŞME
Tek bir bireyden çeşitli yollarla yeni yavruların oluşturulmasına eşeysiz üreme denir.
Oluşan bireyler birbirleriyle ve ana canlı ile aynı kalıtsal özellik taşır.Eşeysiz üremeyi sağlayan temel olay Mitoz bölünmedir. Eşeysiz üreme sonucu meydana gelen canlılar arasında görülen farklılıklar mutasyonlar ve modifikasyonlar sonucudur
Eşeysiz üreme şekilleri nelerdir :
1-) Bölünerek çoğalma nasıl olur :Bakterilerde,mavi yeşil alglerde ve bütün ökaryotik tek hücrelilerde (Protista) görülür.Bölünme mitoz veya amitoz ile gerçekleştirilir.Eninne veya boyuna gerçekleşir.En hızlı üreme biçimidir.Paremecium enine ,öglena boyuna bölünür.
2-) Tomurçuklanma : Maya mantarlarında(Bira mayalarında),Hidrada ve bazı çiçeksiz bitkilerde (ciğer otları) görülür.Ana canlıda oluşan bir çıkıntıdan yeni bir bireyin meydana ngelmesidir.
3-)Sporla üreme nedir : Tek hücrelilerden plazmodyumda ,mantarlarda ve çiçeksiz bitkilerin tamamında gerçekleşir.
Kara yosunları ve eğreltilerde sporlar,(2n) kromozumlu ana canlıdan mayoz ürünü olarak oluşurlar.Bu canlılardaki üreme hücrelerine Spor denir.
4-)Vejetatif Üreme nasıl meydana gelir : Ana canlıdan düzenli veya düzensiz olarak ayrılan parçalar eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bireyler meydana getirirler…
a-)Rejenarasyon nedir : Eksik kısımların yenilenmesi anlamına gelir.Ayrıca kopan bir parçadan yeni bireylerde meydana gelebilir.
Planarya, Deniz yıldızı,Toprak solucanında görülür.(Kertenkelenin kopan kuyruğunun yenilenmesi,İnsanda dil ve karaciğer gibi organlar eksik kısımların çoğunu tamamlarlar.) Kuşlar ve memelilerde ançak yaralar kapanabilmektedir.
b-)Çelikle üreme : Çiçekli bitkilerin kopan ve eksilen dalları uygun ortam bulunca kök ve yaprak oluşturarak yeni bitkiyi meydana getirir.Kavak,söğüt,çekirdeksiz üzüm,soğanların(rizomlu) küçük kök’le üremesi ,çileklerin sürünücü gövde ile çoğalması.
EŞEYLİ ÜREME VE ÇEŞİTLERİ nelerdir
Erkek ve dişi üreme hücrelerinin birleştirilmesi ile yeni bir canlının oluşturulmasına Eşeyli üreme , üreme hücrelerine de gamet denir.
Eşeyli üremenin çeşitleri :
A-) İzogami nedir : Şekil ve yapı olarak aynı büyüklükteki gametlerin birleşmesi ile gerçekleşir.Hem erkek hem dişi bireyin gameti kamçılıdır.Gametler aynı bireyden veya farklı bireyden oluşabilir.
B-) Heterogami nedir : Şekil ve büyüklük bakımından farklı olan gametlerin birleşmesi ile meydana gelir.Yumurta ve spermin büyüklük farkı fazla değilse buna Anizogami ,yumurta vespermin büyüklük farkı çoksa buna Oogami denir.
Örnek : Memeliler.
C-)Konjugasyon nedir : Kalıtsal yapısı farklı iki hücrenin stoplazmi köprü ile kalıtsal madde alış verişidir.Konjugasyon düzenli bir eşeyli üreme biçimi değildir.Gerçek anlamda gamet oluşumu ve döllenme yoktur.Ançak paramecium ve su yosunlarında çekirdek birleşmesi ( Döllenme) ve mayoz gerçekleşir. Bakteriler ve bazı algler dede gözlenir.
D-) Metagenez (Döl almaşı ) :
Bazı canlıların hayat devrinde hem eşeyli hem de eşeysiz üreme beraber görülür.Buna metagenez denir.
Örnek : Plazmodyumda , deniz anasında , Çiçeksiz bitkilerin temel üreme şeklidir.
Plazmodyumun sporları sivrisinek ısırınca insana bulaşır.İnsanın kan hücrelerinde (Alyuvar) çoğalan sporlar alyuvarları patlatarak sıtmaya neden olur.Plazmodyumun eşeysiz üremesi insanda,eşeyli üremesi sineğin vücüdunda gerçekleşir.
E-)Hermafroditlik :
Omurgasız hayvanların büyük kısmında ve bitkilerin çoğunda bireyler hem dişi hem erkek organı bulundururlar,böyle hayvanlara hermafrodit ,böyle bitkilere erselik denir.
Sadece bazı bitkiler de ve yassı kurtlarda ( Tenyalar) bir birey kendi kendini dölleyerek tek başına üremeyi başarabilir.Toprak solucanı hermafroditdir ançak kendi kendini dölleyemez. hermafrodit türlerin çoğunda yabancı döllenme tercih edilir.Çünkü yabancı döllenme genetik açılımı sağlar.
F-) Pertanogenez :
Bal arılarında,eşek arılarında,karınca,bazı çekirge ve kelebeklerde görülür. Partenogenezin esası yumurtanın döllenme olmadan gelişerek tam teşekküllü yeni bir bireyin meydana gelmesidir. Erkek anların kalıtsal yapiları birbirinden farklıdır. Bunun nedeni erkek arıları oluşturan yumurtaların mayoz bölunmeyle oluşmasıdır.
ÇİÇEKSİZ BİTKİLERDE ÜREME nasıldır
Metagenez (Döl Değişimi): Bazı tek hücrelilerde (plazmodyum), bazı omurgasız hayvanlarda (deniz anası), mantarlarda bütün çiçeksiz bitkilerde görülür(eğrelti otları, karayosunlarında). Canlının hayat devrinde eşeyli ve eşeysiz üreme birbirini takip eder .Eşeyli üremenin arkasından eşeysiz üremenin gerçekleşmesidir.
A-)Karayosunlarında :
Kara yosunları ayrı eşeylidir.Yani her bitki erkek ve dişi organlardan sadece bir tanesin taşır.
B-)Eğreltilerde üreme :
ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE ÜREME
1.Polen oluşumu:Erkek organ başcığındaki polen keseleri içinde 2n kromozomlu polen ana hücrelerinden mayoz ile n kromozomlu 4 tane mikrospor çekirdeği oluşur. Bunların endomitoz geçirmesi ile n kromozomlu iki çekirdek taşıyan (generatif ve vejetatif çekirdek) yapı oluşur. Bu yapıya polen(çiçek tozu) denir. Polen çimlenirken vejetatif çekirdekten polen tüpü oluşur. Generatif çekirdekten sperm çekirdekleri oluşur. Her türün poleni kendine özgü bir şekle sahiptir.
2.Yumurta hücresi oluşumu:Dişi organ yumurtalığındaki tohum taslağı içinde 2n kromozomlu tohum taslağının ana hücresi mayoz geçirerek n kromozomlu 4 tana makrospor oluşturur. Makrosporların 3 tanesi erir, kalan 1 tanesinin çekirdeği arka arkaya 3 mitoz geçirerek 8 çekirdekli bir yapı olan EMBRİYO KESESİ ni meydana getirir. Bir kutuptaki 3 çekirdekten ortadaki yumurta çekirdeği gelişerek yumurta çekirdeği halini alır ve döllenmeye hazır durumdadır. Ortadaki 2 çekirdekte endospermi oluşturacak olan polar (kutup) çekirdeklerdir. Diğer çekirdeklerden 3 ü antipot, 2 si sinerjit adını alır ve kaybolur.
n(sperm) + n(yumurta) ® 2n(zigot)
n(sperm) + (n+n) (polar çekirdekler) ® 3n(besi doku)
Tohum ve meyve oluşumu : Her embriyo kesesinden bir tohum gelişir. Tohumun yapısındaki çeneklere kotiledon da denir. Çenekler emriyonun bir uzantısı olup, çimlenme sırasında embriyoyu besler. Bunlara çam yapraklarıda denir. Tohumlari minimum (bazal) metabolizma yaparak uzun süre canlı kalabilirler. Bu süreye uyku hali denir.
Tohumların Çimlenme Özelliklerini Koruma Süreleri: çimlenme özelliklerini koruma
* Tohum kabuğunun kalınlığı ve yapısına,
* Tohumdaki besin miktarına,
* Tohumdaki besinlerin çeşidine (yağ, nişasta, protein)
* Tohumun su konsantrasyonuna bağlıdır.
Yalnız yumurtalığın gelişmesinden meydana gelen meyveye gerçek meyve denir. Erik,Kayısı
Yumurtalığın yanında taç ve çanak yapraklar ile çiçek tablasının da yapıya katıldığı meyvelere yalancı meyve denir.İncir,Elma
Sadece yumurtalıktan oluşan meyvelere basit meyve denir.Kayısı,Erik
Yalnız bir yumurtalıktan meydana gelen meyveye basit meyve, birden fazla yumurtalıktan oluşmuş meyveye de bileşik meyve denir. Ahududu,Çilek
Çimlenme:Embriyonun topraktan su alarak ilk kök ve fotosentez yapabilecek ilk yaprakları oluşturmasına kadar geçen büyüme evresidir. Tohumun olgunlaşmasından çimlenmesine kadar geçen süreye UYKU HALİ denir. Uykudaki tohumlar canlıdır fakat metabolizmaları minimum seviyededir.
Çimlenme için yeterli H2O(Nem),sıcaklık, O2 ve enzimler gereklidir
Yüksek yapılı bitkilerde gelişme tohum içinde başlar. Çimlenme sırasında embriyoda hızlı mitoz bölünmeler gerçekleşir.
Mitoz bölünme sonucu embriyonik kök ve embriyonik gövde oluşur.
Embriyonik kök ve gövde gelişerek bitkiyi oluşturur.
Embriyo gelişmesi sırasında gerekli enerji oksijenli solunum yaparak karşılanır.
Gerekli besin endospem (besi doku) ve çeneklerden sağlanır.
Tohumdaki besin, bitki fotosentez yapmaya başlayıncaya kadar kullanılır.
Tohum çimlenirken,
• Fotosentez ve mayoz bölünme görülmez.
• Kuru ağırlık azalır, toplam ağırlık artar.
• CO2, ışık ve toprak gerekli değildir.
OMURGASIZ HAYVANLARDA ÜREME nasıl meydana gelir
• Süngerlerde özel bir üreme hücresi yoktur. Vücudun birçok yerindeki hücreler bölünerek gametleri meydana getirebilir.
• Sölenterlerden Hidra hermafrodittir. Tomurcuklanmayla eşeysiz ürediği gibi, yabancı döllenme yaparak eşeyli de üreyebilir.
• Parazit yassı kurtlar (tenyalar) kendi kendilerini dölleyerek çok hızlı üreyebilir.
• Toprak solucanları hermafrodit oldukları halde iki hayvan çiftleşerek birbirini döller.
• İstiridyelerde, bir bireyde bulunan erkek ve dişi organlar farklı zamanlarda olgunlaşarak yabancı döllenme yapar.
• Deniz anaları ve medüz döllerinde metagenezle (döl almaşı) üreme görülür.
• Eklem bacaklılar ve böceklerin tamamı ayrı eşeyli hayvanlardır. Bir kısmı partenogenezle ürer. Büyük çoğunluğu döllenmiş yumurtalarını dış ortama bırakır. Döllenme, çiftleşme sonucu vücut içinde olur.
Erkek Üreme Sistemi hakkında bilgi
• Testis ve kanallardan meydana gelir. Spermler testistlerde oluşturulur.
• Memeliler hariç, diğer bütün omurgalılarda spermler vücut dışına idrar ve dışkının da atıldı
ğı açıklıktan atılır. Bu açıklığa “kloak” denir.
• Memeliler hariç diğer omurgalılarda spermler son bağırsağa kadar wolf kanalı ile taşınır.
• Balık ve kurbağalarda wolf kanalı hem spermleri hem de idrarı taşır.
• Kuş ve sürüngenlerde idrar ayrı bir kanalla son bağırsağa getirilir.
• Memelilerde spermler ve idrar ayrı kanallarla üretraya kadar getirilir. Üretradan dışarıya aynı
açıklıktan atılır. Sindirim artıkları ise anüs’ten dışarı atılır.
• Memelilerde wolf kanalı yerine sadece spermleri taşıyan vas deferans (sperm kanalı) vardır.
Dişi Üreme Sistemi
• Yumurta ovaryumlarda oluşur. Memeliler hariç diğer omurgalılarda yumurta kirpikli huni ile
tutulur ve müller kanalı ile taşınır.
• Balık ve kurbağalarda müller kanalı sadece yumurtayı dış ortama taşır.
• Sürüngen ve kuşlarda müller kanalı, hem döllenmenin hem de yumurta akı ve kabuğunun
oluştuğu yerdir.
• Memeliler hariç diğer omurgalılarda yumurta dış ortama sindirim ve boşaltım artıklarının
atıldığı delikten (kloak) dışarıya atılır.
• Müller kanalı hiçbir omurgalı grubunda idrar taşımaz.
• Memelilerde yumurtanın taşındığı kanala fallop tüpü denir.
• Memelilerde yumurta, idrar ve sindirim artıkları ayrı ayrı açıklıklardan dışarı atılır.
OMURGALI HAYVANLARDA ÜREME nasıldır
1-)Yumurta ile çoğalan omurgalılar :
Balıklar,kurbağlar,kuşlar,sürüngenler ve gagalı memeliler (orniterinchus, platipus) yumurtlayarak çoğalırlar.
Kuş sürüngen ve gagalı memelilerde döllenme ana canlının vucudunda gerçekleşir,döllenmiş yumurta dış ortama bırakılır.Yavru gelişimini yumurta kabuğ içerisinde dış ortamda tamamlar.
Dış döllenme yapanlarda amniyon zar ve sıvısı yoktur.Alantoyis(Boşaltım organı) kese memelilerde artıklar anne vucudu ile atıldığından balık ve kurbağalar dada suya verildiği için körelmiştir.Koryon memelilerde göbek bağı ve plesanta oluşumuna katılır.
Amnion sıvısı,zarı,koryon zarı ve allantoyis karasal adaptasyondur.Sürüngen,kuş,memeli embriyolarında gözlenir.Balık ve kurbağa yumurtalarında bulunmaz.Gametlerin oluşmasına gametogenez denir.Eşey organlarına gonod denir.Bütün canlıların gametleri mutlaka haploid (monoploid) kromozumludur.
a-)Sperm oluşumu (Spermatogenez) :
Erkek üreme organlarının mayozla bölünmesi ile oluşurlar. Hareketlidirler .Stoplazmaları çok azdır.
b-)Yumurta oluşumu (Oogenez) :
Dişi üreme hücresine yumurta denir.Bir yumurta ana hücresinden bir yumurta oluşur.Diğer 3 hücre küçük olup döllenme özelliğine sahip değildir,bunlara kutup hücreleri denir.Parçalanarak atılırlar.Oluşmalarının nedeni yumurtanın kromozom sayısını yarıya indirmektir.
Gagalı memeliler : Yumurta ana vücütda bir süre geliştikden sonra dışarı atılır ve bol vitellusludur.Gelişmeyi vücud dışında tamamlayıp anneden süt emerek beslenir.
Örnek : Platipus
Keseli memeliler : Yumurtaları çok az vitellus taşır.Bu sebeple yavrular tam gelişmemiş doğarlar.Yavru keselerle korunur ve bu keselerdeki sütle beslenirler.Örnek :Kanguru
Plasentalı memeliler :
Beslenme ve gaz alış verişi plasenta aracılığı ile ana tarafından sağlanır.Yumurtalarında vitelus yoktur.Doğumdan sonra anne sütü ile beslenir.
2-)Doğurarak çoğalan Omurgalılar :
Plasenta denen ve yavruların bakımı ve korunmasını en iyi şekilde sağlayan yapı gelişmiştir.Plasentalı ve keseli memeliler doğurarak çoğalır.Plasentalı memelilerde (Yarasa,inek,kedi,fare ,koyun) yavru gelişimi ana canlının vücudunda tamamlanır.Besinlerini anneden plasenta yolu ile alırken artık ürünlerinide aynı yolla anneye verir.
Keseli memelilerde (Kanguru,keseli ayı ) yavru tam gelişmemiş olarak doğar.Gelişimini ana canlının kesesi içerisinde tamamlar.
Canlılarda döllenme şekilleri nelerdir :
Dış Döllenme :
Balık kurbağa gibi suda yaşayan canlıların çoğunda görülür.Sperm ve yumurta organizma dışında suda birleşir.O2 difüzyonla sudan sağlanır.CO2 ve sindirim artıkları suya verilir.Marina balığı 6 milyon ,alabalıkta 17000 yumurta bırakır.
NOT : Köpek balıkları,kertenkeleler,böçeklerin bazıları,bazı yılanlarda,akvaryum balıklarında yumurtalar döllendikten sonra dişinin üreme borusunda kalır.Embriyo burada yumurta içerisinde depolanan besini kullanarak gelişir.Bu durumda ana vücudu embriyoya besin sağlamaz.Yanlız koruyuculuk görevi yapar.Yavru gelişirse ana vücudundan ayrılır.
İç döllenme :
Karada yaşayan böcek,sürüngen,kuş ve memelilerde görülür.Döllenme şansı çok olduğundan yumurta sayısı azdır.Sperm,yumurta hücresi ile dişinin vücudu içinde yumurta kanalında (Ovidükt,Fallopi tüpü) birleşir.
Besin durumuna göre yumurta tipleri :
Çok besinli (Balık,sürüngen ,kuş) yumurta tipidir.Az besinli böcek kurbağa yumurtaları(Metamorfuz) başkalaşım görülür.
İç döllenmeyle dış döllenmenin başlıca farkları aşağıdaki gibi sıralanabilir;
* Dış döllenmede gametlerin birbirlerine ulaşmaları zor olduğu hâlde, iç döllenmede gametler birbirlerine kolayca ulaşabilir.
* Dış döllenme yapacak gametler ve oluşan zigot, sudaki hayvanlar tarafından yenilebilir, dış çevrenin olumsuz etkilerinden kolayca etkilenir. Oysa iç döllenmede, gametleri ve zigotu olumsuz yönde etkileyecek etken söz konusu değildir.
* Dış döllenmenin gerçekleşebilmesi için çok sayıda dişi ve erkek gamet gerekir. Buna karşın iç döllenme için az sayıda dişi gamet yeterli olabilir.
Erkekde üreme sistemi nasıldır :
a) Testisler
b) Sperm kanalları (vas deferens)
c) Yardımcı bezler (seminal,cowper,prostad bezleri) ‘inden meydana gelir.
Mayoz bölünme ile spermlerin oluşturduğu yer seminifer tüpçükleridir.Seminifer tüpçüklerinde meydana gelen spermlerin döllenme ve hareket yetenekleri yoktur.Epididimis denilen özel kanala aktarılarak döllenme ve hareket yeteneği kazanır.Spermlerin üretrada ve vas deferense hareketini sağlayan ve spermleri koruyan Seminal sıvıdır.Bu sıvı prostad,seminal ve cowper bezlerinden salğılanır.
Hipofiz bezinde salgılanan FSH ve LH hormonları testislerin çalışmasını düzenler.FSH etkisi ile seminifer tüpçükler gelişir ve mayoz bölünme sağlanır.
Testislerden testosteron (Androjen) hormonu salgılanmasını uyarır.Testesteron spermleri olgunlaştırır ve erkekliğe ait sekonder ( ikinçil) eşey karekterlerin(sakal,bıyık,kalın ses) ortaya çıkmasını sağlar.
İnsanda dişi üreme sistemi nasıldır :
Dişi üreme sistemi ovaryumlar,yumurta kanalı uterus(Rahimden) meydana gelir.Ovaryum 2 tanedir.Ovaryum içerisinde yumurtanın oluşturulduğu çok sayıda küçük keseçikler vardır.Bunlara folikül denir.
Folikül de olgunlaştırılan yumurta kirpikli huni tarafından tutularak Fallopi Tüpü (Yumurta kanalına) alınır.Buradan uterusa gelir.Döllenme olmuş ise uterusa yapışarak gelişir.Dişi memelilerde üreme hücreleri idrar ve sindirim artıkları ayrı ayrı kanallardan dışarı atılır.Dişilerde ovaryum ve uterustaki gelişme ve değişmeler yumurta döllenmez ise periyodik olarak tekrarlanır.Buna Menstrüasyon (Adet) devri denir.
Folikül evresi ile yumurtalar olgunlaşır.Daha sonra folikülün yırtılması ile olgunlaşan yumurta ovaryumdan atılır.Buna Ovulasyon denir.Karın boşluğuna atılan yumurta kirpikli huni sayesinde yumurta kanalına gecer.Yırtılan folikülün hücreleri yağ damlaçıkları ile dolarak renkli bir yapı kazanır.Bu yapıya sarı cisim(Korpus luteum) denir.Bu sarı hücreler bol miktarda progesteron ve az miktarda östrojen salgılarlar.Progesteronunda etkisiyle uterus iç çeperinin gelişmesi hızlanıp embriyoyu tutarak yapı kazanır.Uterusa gelen embriyo yumuşak dokuya tutunarak gelişir.Bu tutunmayı Progesteron sağlar.
Üremenin hormonlar ile kontrolü
FSH (Folikül uyarıcı hormon) : Yumurtalıklarda folikülün gelişmesini sağlar.Gelişen folikül ostrojen salgılar.Östrojen artınca FSH salgısı azalır.
LH ( Lüteinleştirici hormon) : Folikülün yırtılarak yumurtanın atılmasını sağlar( ovulasyon).Ayrıca folikülden kospus luteum oluşumunu sağlar.
LTH (Prolaktin) :Korpus luteumun devamını sağlar.Böylece fazlaca progesteron ,az miktarda ostrojen salgısı devam eder.Annelik duygusu ve süt salgılanmasını kontrol eder.
Östrojen : Ovaryumdaki folikülden ve çok az miktarda korpus luteumdan salgılanır.Uterus iç çeperinin gelişmesini sağlar.Dişiliğe ait seconder karekterlerin oluşmasını sağlar.
Progesteron : Sarı cisimden salgılanır.Embriyonun uterusa tutunmasını sağlar.
Oksitosin :Uterusun kasılmasını sağlayarak doğumu kolaylaştırır.
VI. HAYVANLARDA GELİŞME
Eşeyli üreyen hayvanlarda zigotun gelişiminde ana evreler genelde aynıdır. Türlerin yumurta tiplerinin özeliklerine göre bazı farklılıklar gözlemlenir.
Zigottan ergin bir bireyin oluşumuna kadar gerçekleşen olaylar gelişme olarak tanımlanır. Gelişmedeki temel olaylar:
* Hücre bölünmesi
* Büyüme
* Farklılaşma olaylarıdır.
Hücre Bölünmesi: Zigot oluştuktan sonra başlayıp yaşam boyu devam eden mitoz bölünmelerdir. Zigottan erginlik dönemine kadar hızlı, erginlikte normal, yaşlılıkta ise yavaştır.
Büyüme: Canlının hücre sayısının artmasıyla meydana gelen hacimsel artıştır. Zigotun ilk bölünmelerinde hücre sayısı artar, ancak hücrelerde büyüme olmaz. Hücrelerdeki besin tüketildiği için, hücreler gittikçe küçülürler.
Büyüme hayvanlarda belirli bir yaş döneminde sona erer. Bitkilerde ise yaşam boyu devam eder.
Farklılaşma: Zigottan oluşan ilk hücreler birbirinin aynıdır. Zamanla hücreler farklılaşarak özel görevler üstlenirler. Sonuçta oluşan hücrelerin yapıları ve görevleri değişir. Her hücre zigottaki tüm genleri taşır. Aktif genlerin farklı olması hücrelerin farklılaşmasını sağlar.
Döllenme ile çoğalan tüm hayvanlarda gelişmenin başlangıç evreleri birbirine çok benzer. Türe özgü özellikler en son ortaya çıkar.
Döllenmiş yumurta (zigot), çok hızlı bölünme özelliği gösterir. Gelişmenin ilk evrelerinde zigotta görülen mitoz bölünmelere “segmentasyon” denir. Segmentasyon zigotun madde miktarını artırmadan gittikçe küçülen hücrelere bölünmesidir. Oluşan hücreler aynı genetik yapıdadır. Bölünmelerin şeklini ve oluşan hücrelerin büyüklüklerini belirleyen yumurtadaki vitellüs miktarı ve vitellüsün hücre içindeki dağılımıdır. Bölünme sonucu oluşan hücrelere blastomer denir. Blastomerler mitozla bölünmeye devam ederler. Çok sayıda küçük blastomerden oluşan evreye morula denir. Moruladaki embriyonun ağırlığı zigota göre azdır. Çünkü zigotta bulunan vitellüs tüketilmiştir.
Moruladan sonra hücreler tek tabaka oluşturacak biçimde çevreye çekilirler. Ortada bir boşluk meydana gelir. Bu boşluğa blastosöl adı verilir. Bu evreye de blastula evresi denir. Blastula evresinde de hücrelerde henüz bir farklılaşma yoktur. Hücreler çevreleriyle doğrudan madde alışverişi yaparlar.
Blastuladan sonra bir kısım hücreler blastosöle doğru çökmeye başlar. Bu evreye gastrula evresi denir. Çöken hücreler embriyonun endoderm tabakasını oluşturur. Dışta kalan hücre tabakası da ektodermdir.
Sünger ve sölenterelerde gelişim gastrula evresinde kalmıştır.
Gastrulasyon ile birlikte yeni bir boşluk gastrula (İlk sindirim boşluğu) oluşur. Bu boşluğun oluştuğu ilk çökme noktasına blastopor (ilk ağız) denir.
Sünger ve selentereler dışındaki çokhücrelilerde üçüncü bir tabaka olan mezoderm gelişir. Bu tabaka ektoderm ve endodermden ayrılan hücrelerden meydana gelir.
Mezoderm, ektoderm ve endoderm arasında oluşan düzenli hücre tabakasıdır. Ayrılan hücrelerin bir kısmı boşluklar içindeki mezenşim hücrelerini oluşturur. Mezenşim hücreleri embriyonun bağ dokusu olarak kabul edilir. Mezoderm tabakasının içindeki boşluk ise sölom-dur. Bu evreyi tamamlamış canlılara sölomlular denir.
VII. ORGANOGENEZ
Ektoderm, endoderm ve mezoderm tabakalarının organ sistemlerini oluşturmasıdır. Organogenez;
* Hücrelerin farklılaşan gen faaliyeti
* Hücrelerin hareketi
* Hücreler arasında kümeleşme ve karşılıklı etkileşim ile olur.
Başlangıçta embriyonik tabakalar küçük hücre gruplarına ayrılırlar. Bu gruplar belli doku ve organları oluşturacak şekilde programlanmıştır. Bu hücrelerin bölünmesi ve farklılaşması ile organ taslakları oluşur.
VIII. GELİŞMENİN AÇIKLANMASI
Gelişme hücre bölünmesi, büyüme ve farklılaşmayla oluşan bir olaylar dizisidir.
Son yıllarda yapılan bazı deneyler gelişmenin anlaşılmasına yardımcı olmuştur.
Gelişme sırasında bir doku, diğer bir dokuyu belli bir yönde farklılaştırabilir. Bu olaya embriyonik İndüksiyon denir.
Gözün gelişimi
Gözün gelişmesinde sırayla şu olaylar gözlenir.
* Ön beyinden uzanan iki çıkıntı oluşur.
* Çıkıntılar baş ektodermine doğru şişkinleşir, büyür göz kadehi oluşur.
* Göz kadehinin dış ektoderme değmesiyle dış ektoderminden göz merceği gelişmeye başlar.
* Beyin ektoderminin baş ektodermine teması engellenirse mercek oluşmaz.
* Optik çukur baştaki yerinden alınıp vücudun başka bir yerindeki ektodermle temas ettirilirse bu kısımdaki ektodermden de göz merceği oluşur
Kaynak: www.englishpage.blogcu.com
Editörün Seçtikleri
POPÜLER MESAJLAR
