HÜCRE ZARI VE MADDE ALIŞVERİŞİ
Hücre zarı seçici geçirgendir. Bu nedenle;
1 — ( – ) iyonlar ( + ) iyonlardan daha kolay zardan geçer. Çünkü zarın dış yüzü genelde ( + ) yüklüdür.
2 — Yüksüz(nötr) moleküller, iyonlardan daha kolay geçer…
3— Yağda çözünen maddeler zardan kolay geçer.
4— Yağı çözen maddeler(eter, alkol, kloroform) zarın yapısını bozarak zardan kolay geçerler.
5— Monomer durumundaki ya da küçük moleküller(glikoz, yağ asidi, gliserin, amino asit, vitamin, su, tuzlar, gazlar)
hücre zarından geçerler.
6— Komplex büyük moleküller(Protein, polipeptit, dipeptit, yağ, maltoz, nişasta, glikojen vb) hücre zarından geçemez.
Bu moleküller sindirilerek yapı birimlerine parçalanırsa ancak yapı birimleri zardan geçer. Büyük moleküllerin parçalanarak zardan geçebilecek hale getirilmesine “sindirim” denir. Sindirimin amacı maddeleri hücre zarından geçebilecek hale getirmektir.
Hücreye madde alış verişi şu yollardan olur;
Pasif taşınma Aktif Taşınma
Difüzyon Osmoz Aktif taşıma Fagositoz Pinositoz
Osmoz sonucunda Aktif taşımada
hücrenin alabileceği durumlar — ATP harcanır.
— Enzimler görev alır.
— Taşıyıcı moleküller görev alır.
—
Plazmoliz Deplazmoliz Turgor(Şişme)
(Büzülme)(Normale dönme)
PASİF TAŞIMA
Pasif taşınmada ATP harcanmaz, enzimler görev almaz. Madde moleküllerinin çok olduğu yerden madde moleküllerinin az
olduğu yere doğru, her tarafta yoğunluk eşit oluncaya kadar moleküllerin yayılması veya geçişmesi şeklinde olur.
DİFÜZYON (= Yayılma)
ATP harcanmadan, madde yoğunluğunun çok olduğu yerden madde yoğunluğunun az olduğu yere doğru, moleküllerin yayılmasına difüzyon denir. Difüzyon molekül hareketine bağlı olduğundan katı ortamda difüzyon olmaz.
ÖRNEK : Sıvı – Sıvı difüzyonu :
Bir bardak su içine mürekkep damlattığımızda, bir süre sonra bardağın her yerine mürekkep molekülleri dağılır. Bardağın
Su
Mürekkep
her tarafı renklenir.
ÖRNEK: Gaz – Sıvı difüzyonu:
Bir gölün yüzeyi havayla temas eder, gaz molekülleri su içinde çözünerek, gölün her tarafına difüzyonla yayılır. Bu durum
Hava
Göl
suda yaşayan canlıların solunumu için çok önemlidir.
ÖRNEK : Gaz – Gaz difüzyonu:
Bir odanın köşesine esans emdirilmiş bir pamuk koyduğumuzda, bir süre sonra esans molekülleri odadaki hava içinde
difüzyonla yayılarak odanın her tarafının kokmasına neden
Esans
Hava
olur.
Gazlar ve su hücrelere daima difüzyonla alınır ve verilir.Örneğin akciğer alveollerinden oksijenin alınarak kana verilmesi difüzyonla olur.
KOLAYLAŞTIRILMIŞ DİFÜZYON :
Hücre zarından geçebilecek büyüklükteki moleküllerin zarda bulunan özel taşıyıcı proteinlerle(permeaz enzimleri) bağlanarak taşınmasıdır. Bu difüzyonda enzimler görev alır. Ancak ATP harcanmadığından yine pasif taşımadır.
DİFÜZYON HIZINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER
Molekül Büyüklüğü : Moleküller küçüldükçe difüzyon hızı artar.
Zardaki por(delik) sayısı: Zar üzerindeki por sayısı arttıkça difüzyon hızı artar.
Sıcaklık :Sıcaklık arttıkça moleküller daha hızlı hareket edeceğinden difüzyon hızı artar.
Konsantrasyon(yoğunluk) farkı: Yoğunluk farkı arttıkça difüzyon hızı artar.
OSMOZ (= Geçişme)
Suyun difüzyonuna “osmoz” denir. Osmoz olayında su, su moleküllerinin çok olduğu(az yoğun) yerden, su moleküllerinin az olduğu (çok yoğun) yere doğru yarı geçirgen zardan geçerler. Her tarafta yoğunluk eşitleninceye kadar bu geçişme devam eder.
Cam boru
Nişastalı su
(Yoğun)
Saf su
(Az Yoğun)
Bağırsak
(Yarı geçirgen zar)
Osmotik basınç ve turgor basıncına bağlı olarak hücrelerde; plazmoliz , deplazmoliz ve turgor durumu ortaya çıkabilir.
Koful
(Hücre Özsuyu)
Boşluk
Tuzlu su
Hipertonik
İzotonik
Tatlı su
Hipotonik
Saf su
Sitoplazma
Plazmoliz
Deplazmoliz
Turgor
Kaynak: www.englishpage.blogcu.com
Editörün Seçtikleri
POPÜLER MESAJLAR
