İNSANDA ÜREME SİSTEMİ
A. ERKEK ÜREME SİSTEMİ
İnsanda erkek üreme sistemi; testisler, epididimis, sperm kanalı, üretra ve yardımcı bezlerden meydana gelir.
Erkek üreme hücresi olan spermlerin oluştuğu yerlerdir. Testisler doğumdan kısa bir süre önce vücut yüzeyinden dışa doğru meydana gelen bir kese içine geçerler.
Şekil : Erkek Üreme Sistemi
Testisler, hem spermleri oluşturur, hemde hormon salgılayarak gametleri olgunlaştırır.
B. DİŞİ ÜREME SİSTEMİ
İnsanda dişi üreme sistemi; yumurtalıklar (ovaryum), yumurta kanalı (fallopi tüpü), döl yatağı (rahim = uterus) ve vagina’dan meydana gelir.
Yumurtalıklarda mayoz bölünmeyle oluşan yumurtalar, yumurta kanalında döllenir. Döllenen yumurta rahime gelerek, burada duvara tutunur ve gelişimini devam ettirir.
Şekil : Dişi Üreme Sistemi
Üreme olayları hipofiz ve ovaryumlardan salgılanan hormonlarla denetlenir.
III. GELİŞME ve BÜYÜME
Döllenmiş yumurtadan ergin bir ferdin meydana gelmesi ile sonuçlanan olaylara gelişme denir. Zigotun çok hücreli organizmaya gelişmesi, hücre bölünmesi, büyüme ve farklılaşma olayları ile birlikte yürür.
Hücre bölünmesi, zigot teşekkülünden kısa bir süre sonra başlar. Bu bölünme mitozdur ve bütün hayat boyunca devam eder.
Büyüme, canlı organizmayı oluşturan madde miktarı ve hücre sayısındaki artıştır.
Farklılaşma, bölünme başlangıcında tek çeşit olan hücreler, belirli bir görev yapmak üzere farklı hücre gruplarına ayrılırlar. Böylece bir tek hücreden, çeşitli görevler yapmak üzere özelleşmiş, birbirinden farklı hücreler meydana gelir.
Gelişmenin Temel Olayları
Gelişmenin ilk devrelerinde zigotta görülen çok hızlı mitoz bölünmelere, blastula isimli embriyonun oluşmasına “segmantasyon” denir. Zigottan mitoz bölünmelerle meydana gelen her hücreye blastomer denir.
a. Morula Evresi : Döllenmiş yumurtanın segmantasyonla küçük hücreler kümesine dönüştüğü evredir.
b. Blastula Evresi : İlk segmantasyonlarla hücre sayısı arttıkça, bu hücre kitlesinin içinde bir boşluk meydana gelir. Hücreler tek tabaka oluşturacak şekilde bu boşluğun çevresine çekilirler. Blastula boşluğu adı verilen bu boşluk özel bir sıvı ile doludur (birinci karın boşluğu). Dıştan bir sıralı hücre tabakası ile çevrili ve içi sıvı dolu bu embriyo safhasına blastula denir.
c. Gastrula Evresi : Blastula teşekkülünden kısa bir süre sonra çevresel hücre küre hareketi ile hücre tabakasının bir bölümü embriyonun alt ucundan içe doğru çökmeye başlar. Hücre göçü ile birlikte iki veya üç tabakalı embriyonun oluşturduğu bu safhaya gastrulasyon, bu safhadaki embriyoya da gastrula denir.
Çöken hücreler, embriyonun iç yüzeyini örterler bunlara endoderm, dışta kalan hücre tabakasına da ektoderm denir. Hücrelerin ilk farklılaşması gastrula devresinde olur.
Sünger ve sölenterelerdeki gelişme gastrula safhasında kalır. Bu nedenle mezodermden gelişen yapılar yoktur.
Gelişmekte olan embriyoda bir doku diğer bir dokunun belli yönde farklılaşmasını etkiler. Bu olaya “embriyonik indüksiyon” denir. Spemann semender embriyosu ile yaptığı deneyler sonucunda; sinir sisteminin gelişebilmesi için sırt mezoderminin ektoderm tabakasını uyarması gerektiğini göstermiştir. Doku ve organların bir kısmı embriyonik indüksiyonla oluşabilir. Örneğin insanda göz çukurunun, göz merceğinin, karaciğerin ve böbrek kanalının oluşması embriyonik indüksiyonla olmaktadır.
IV. HAYVANSAL DOKULAR
Şekil, görev ve yapı bakımından benzerlikleri olan hücrelerin bir araya gelerek oluşturdukları birliğe doku denir.
Bütün dokular, zigotun mitozla bölünmesinden meydana geldiği için, aynı kalıtsal bilgileri içerirler. Ancak, farklılaşma sonucunda her dokunun işleyen genleri farklı hale gelmiştir.
A. EPİTEL DOKUSU
Vücudun ve iç organların dış kısmını örten, vücut boşluklarının tavanlarını döşeyen bir dokudur. Hücreleri arasında ara madde çok az bulunur. Bütün doku, bağ dokusundan yapılmış bazal membran (taban zarı) üzerinde bulunur.
1. Örtü Epiteli
Hücrelerinin şekli ve hücre tabakasının sayısına göre gruplara ayrılır.
* Yassı Epitel : Hücrelerinin genişlikleri yüksekliklerinden çok fazladır. Kan damarlarının iç yüzü, yürek zarı, akciğer zarı, karın boşluklarının iç yüzü bu hücrelerle kaplıdır.
* Silindirik Epitel : Silindirik epitel hücreleri, omurgalıların solunum yolları, ince bağırsak, mide gibi organlarımızda bulunur.
* Kübik Epitel : Küp şeklindeki hücrelerin yanyana sıralanmasıyla meydana gelir. Omurgalıların böbreklerinde ve tiroid bezinde bulunur.
* Çok Tabakalı Epitel Dokusu: Çok miktarda hücrenin üst üste gelmesiyle meydana gelir. Omurgalıların derisinde bulunur. Bu epitel dokuda kan damarları bulunmaz; beslenmeleri bağ dokuda bulunan kan damarları aracılığıyla difüzyonla olur. Hücreler arası madde miktarı çok azdır.
2. Salgı Epiteli
Salgı meydana getiren epitel hücreleridir. Salgı epiteli değişik gruplara ayrılır.
a. Tek Hücreli Bezler : Basit, silindirik bir epitel hücresinden meydana gelir. Salgı yapan bu hücrelere “goblet” hücresi denir. Omurgalı canlıların solunum yollarında ve bağırsaklarında bulunur. En çok mukus salgılarlar.
b. Çok Hücreli Bezler : Birden fazla salgı yapan hücrelerden meydana gelir. Salgısını döktüğü yere göre ikiye ayrılır.
* Ekzokrin Bezler : Salgısını bir kanalla dışarıya boşaltan bezlerdir. Tükrük, ter, gözyaşı, karaciğer ve eşey bezleridir.
* Endokrin Bezler : Salgılarını doğrudan kana veren bezlerdir. Bunların salgılarına hormon denir. Hipofiz, tiroid, böbrek üstü bezleri bu gruba girer.
3. Duyu Epiteli
Dış ortamdan gelen fiziksel, mekaniksel, kimyasal ve optik uyarıları alıp özel bir potansiyel enerjiye çeviren hücrelerdir. Canlılarda duyu organlarının yapısında bulunurlar. Burunda bulunan koku epiteli buna örnektir.
B. BAĞ DOKUSU
Mezoderm tabakasından farklılaşan bağ . dokusu, organizmadaki çeşitli doku ve organları birbirini bağlar. Hücreler, hücreler arası madde ve liflerden meydana gelir.
1. Bağ Dokusu Hücreleri
* Fibroblast hücreleri : Bağ dokusunun liflerini yapan en önemli hücrelerdir.
* Mast hücreleri : Heparin salgılayarak kanın damar içerisinde akarken pıhtılaşmasını engellerler.
* Makrofaj hücreleri : Amip gibi yalancı ayaklar çıkartarak vücuda giren yabancı cisimleri ve bakterileri yutarlar.
2. Hücreler Arası Madde
Dokular içinde en çok ara madde bağ dokusunda bulunur. Genellikle glikoprotein yapısında olup şekilsizdir.
* Yağ Dokusu : Özelleşmiş bir bağ dokusudur. Yağ dokusu vücudun en büyük enerji deposudur. Kan kılcalları çok azdır. Bu dokunun da hücreleri arasında küçük lifler vardır. Balina gibi memelilerde derinin altındaki yağ dokusu, hayvanları soğuğa karşı korur.
C. KIKIRDAK DOKUSU
Kıkırdak dokusu kıkırdak hücreleri (kondrosit) ve hücrelerin arasını dolduran hücreler arası madde (kondrin) den oluşur. Kondrositler birer kapsülle çevrilmişlerdir.
Kıkırdak dokusunda kan damarları ve sinir hücreleri bulunmaz. Bundan dolayı, hücrelere besin ve oksijen difüzyonla ulaşır.
1. Hiyalin Kıkırdak
Omurgalı hayvanların embriyolarında ve kıkırdaklı balıkların erginlerinde iskelet görevini yapar.
2. Elastik Kıkırdak
Çok esnek bir yapısı vardır. Kulak kepçesindeki, ses tellerindeki ve östaki borusundaki kıkırdak buna örnektir.
3. Lifli Kıkırdak
Grimsi beyaz renklidir. Basınca ve çekilmeye karşı dayanıklıdır. Zengin kollagen lif ihtiva eder. Uzun kemiklerin eklem yerlerinde bulunur. Ara maddesi ve hücre sayısı azdır.
Kan, sinir, kemik ve kas şeklindeki hayvansal dokular ilgili sistem içerisinde anlatılacaktır.
Kaynak: Bu içerik internet kaynaklarından yararlanılarak sitemize eklenmiştir.
Editörün Seçtikleri
POPÜLER MESAJLAR
