DİNÎ-TASAVVUFÎ TÜRK EDEBİYATI

DİNÎ-TASAVVUFÎ TÜRK EDEBİYATI
Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatı İslâmiyet’in ve Tasavvufun etkisiyle ortaya çıkmıştır. İslâmiyet’in kökleşip yayılmasında büyük etkisi olan tasavvuf, zamanla edebî eserlerde de işlenmiş, din ve tasavvuf, edebiyat aracılığıyla yayılmaya çalışılmıştır.Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatına Tekke edebiyatı da denir. Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatında asıl olan sanat yapmak değil, dinî-tasavvufi düşünceyi yaymaktır. Tekke şairlerinin çoğu tarikatlarda yetişmiş şeyh ve dervişlerdir. Tekke şiiri, halk şiirinden de divan şiirinden de nazım şekilleri almıştır. En belirgin özellikleri şunlardır:1) Kurucusu 12. yüzyılda Doğu Türkistan’da yetişen Hoca Ahmet Yesevi’dir.2) Tekke Edb., Anadolu’da 13. y.y.’dan itibaren gelişmiştir. 3) Bu edebiyat şairleri tarikat merkezi olan tekkelerde yetişmiştir. 4) Nazım birimi genellikle dörtlüktür. 5) Hem aruz hem hece vezni kullanılmıştır. 6) Şiirlerin çoğu ezgilidir.7) Allah, insan, felsefe, doğruluk, ibadet gibi konular işlenmiştir. 8) İlahi, nefes, nutuk, devriye, şathiye, deme gibi nazım şekilleri kullanılmıştır. 9) Dili Aşık Edebiyatı’na göre ağır, Divan Edb.’na göre sadedir. 10) Aşık, maşuk, şarap, saki gibi mazmunlara yer verilmiştir.11) Yüzyıllara göre bu edebiyatın en önemli temsilcileri şunlardır:12.yy.: Hoca Ahmet Yesevi13.yy.:Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli14.yy.:Kaygusuz Abdal15.yy.: Hacı Bayram-ı Veli, Eşrefoğlu Rumi16.yy.: Pir Sultan Abdal17.yy.: Niyaz-ı Mısrî, Sinân-ı Ümmî, Hüdâi18.yy.: Sezai19.yy.: Kuddusi, TurâbiTEKKE EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİTekke şiirinde görülen ve dinsel içerikli ko­nuları işleyen ilahi, nefes, deme, sathiye … gibi ürünler nazım biçimi değil, birer nazım türüdür.
 Çünkü bunlar da koşma tipi nazım biçimiyle ve hece ölçüsünün genellikle 7, 8 ve 11’li kalıplanyla söylenir. Söz konusu türlerde dörtlük sayısı genellikle 3-7 dir. İlahi, nefes ve demeler, bestelenerek söylenir.İLAHİHerhangi bir tarikatın izini taşımaksızın Al­lah’ı öven şiirlere denir. Daima özel bir ezgi ile söylenir.Divan şiirindeki tevhit ve münacaatın Halk edebiyatındaki karşılığıdır. En ünlü şairi Yunus Emre’dir.Değişik tarikatlara göre “deme, nefes, âyin” gibi adlar alır. Şekil olarak Koşma biçimindedir. Yani dörtlüklerden oluşur. Son dörtlükte şairin adı veya mahlası geçer. Genelde 7’li hece ölçüsü kullanılır. Bazı ilahilerde aruz vezni kullanılmıştır. Aruz vezninin kullanıldığı ilahiler gazel şeklindedir. NefesBektaşî şairlerinin yazdıkları tasavvufî şiirlerdir. Nefeslerde genellikle tasavvuftaki vahdet-i vücut (varlığı birliği) kavramı anlatılır. Bunun yanı sıra Hz. Muhammet ve Hz: Ali için övgüler de söylenir. Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir üslûp göze çarpar. Edebiyatımızda Pir Sultan Abdal nefesleriyle ünlüdür. Deme Alevi-Bektaşi tarikatından tasavvuf şiirlerinin tarikatlarını ve hareketleriyle ilgili temaları işleyen, sorunlarını konu edinen şiirlerine “deme” adı verilir. Genellikle 8’li hece ölçüsüyle yazılan demeler saz eşliğinde kendine özgü bir makamla söylenir. NutukTekke Edebiyatı’nda Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren müridleri bilgilendirmek tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek amacıyla söylenen didaktik şiirlerdir. DevriyeEvrendeki canlı can­sız her şey Allah’tan gelmiştir, yine Allah’a döne­cektir. Bu felsefeyi yansıtan şiirlere Tekke edebi­yatında devriye denilmiştir.ŞathiyeDini ve tasavvufi halk şiirinde genel olarak mizahi manzumelere şathiye adı verilir. Tasavvufi konuları işleyenleri şathiyat-ı sûfiyâne adını alırlar. İnançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir. Görünüşte saçma sanılan bu sözlerin, yorumlandığında tasavvufla ilgili türlü kavramlara değindiği anlaşılır. Bu tür şiirlere genellikle Bektaşi şairlerinde rastlanır. Medrese hocalarına göre bu şathiyeler küfür sayılır. Bu türün en tanınmış şairi Kaygusuz Abdal’dır.
Kaynak: Bu içerik internet kaynaklarından yararlanılarak sitemize eklenmiştir.