Lise 3- Sosyoloji Dersleri
TOPLUMSAL GRUP VE ÖZELLİKLERİ
İnsanlar yapıları gereği, yaşamlarını başka insanlarla birlikte grup içerisinde sürdürürler.
Toplumsal grupların oluşumunda etkili olan etmenler şunlardır;
1-Bireyin doğayla ilişkisinde başka bireylere ihtiyaç duyması
2-Bireyin öteki insanlarla bir arada olmaktan sağladığı doyum
Toplumsal grup, birbirleriyle yeterli sayılabilecek bir süre etkileşimde bulunan, ortak değerleri paylaşan, ortak amaçlarını gerçekleştirmek için belli kurallara göre karşılıklı ilişkide bulunan insanların oluşturduğu topluluktur.
Toplumsal gruplar, fizyolojik ve toplumsal ihtiyaçların karşılanması için kurulur.Örneğin; aile, dernek v.b. Her toplumsal grubun kendine özgü bir amacı vardır ve grubu oluşturan üyeler bu amacın bilincinde olarak davranırlar.Grup üyelerinin her birinin diğer üyelere göre bir statüsü ve buna bağlı rolleri vardır. Ortak bir çıkar ve düşünce çerçevesinde oluşmuş gruplar, amaçlarına ulaşınca dağılırlar. Toplumsal gruplar bu özellikleri ile diğer insan topluluklarından (toplumsal yığın ve toplumsal kategoriden) ayrılırlar.Bu da, toplumsal grubun oluşabilmesi için bireyler arasında fiziksel yakınlık ve ortak özelliklerin olmasının yeterli olmadığını göstermektedir.
Toplumsal Grupların Özellikleri:
1-Toplumsal grup, hem üyelerince hem de dışarıdaki kişilerce tanınabilir.
2-Her grubun kendine özgü bir toplumsal yapısı vardır. Her üyenin bir statüsü ve grupta toplumsal tabakalaşma vardır.
3-Gruptaki her üye kendi toplumsal rolünü yerine getirerek, grubun varlığını sürdürmesine katkıda bulunur.
4-Grubun sürekliliği için karşılıklı ilişki ve etkileşim önem taşır.
5-Her grup, üyelerini yönlendiren yazılı veya yazısız normlara sahiptir.
6-Grup üyeleri belirli ortak ilgi ve değerleri paylaşır.
7-Her grubun yöneldiği hedefler vardır ve bu hedefler grubun ortaya çıkış sebebini belirtir.
8-Her grubun bir sürekliliği vardır.
Toplumsal Grupların İşlevleri:
1-Birey katıldığı grubun davranış örnekleri ve olaylara bakış tarzını benimseyerek toplumsallaşmakta ve kişiliğini geliştirmektedir.
2-Toplumsal grup değer yargıları ve tutumların değişmesinde önemli bir etkiye sahiptir. Bu etki karşılıklıdır. Bireydeki tutum değişimi grup normlarına uygun ise grubun işlevi pekiştirici, grup normu ile çelişiyorsa engelleyici olmaktadır.
3-Toplumsal grup bireyin yeme, barınma, sağlık, eğlenme gibi ihtiyaçlarını karşılamaktadır.
4-Toplumsal grup birey için bir güvence oluşturmaktadır.
Toplumsal Gruplarda Toplumsal İlişkilerin Rolü:
Toplumsal gruplar toplum dediğimiz geniş ilişkiler düzeni içinde özel yerleri olan oluşumlardır. Ancak bu ilişkiler, üyeleri yönlendiren bir takım normlara sahip olduklarından kargaşa oluşturmazlar.
Toplumsal Gruplarda Statü ve Rol İlişkileri:
Her toplumsal grupta kurallar, statüler ve roller vardır.Yazılı veya yazısız olan kurallar bireylerin yetki ve sorumluluklarını belirler.
Statüler, üyelerin grup hiyerarşisindeki konumunu ve farklılıklarını belirtir.
Roller, üyelerin sahip oldukları statü gereği kendisinden beklenen davranış kalıplarıdır. Eğer birey beklenen role uygun davranmazsa gruptan ayrılmak zorunda kalabilir.
Toplumsal Grubun Yapısı
Bir insan topluluğunun toplumsal grup sayılabilmesi için gerekli yapısal özellikler şunlardır:
Birden fazla kişinin bir araya gelmesi
Bu kişilerin ortak amaçlara yönelmesi
Amaçları gerçekleştirmeye elverişli bir toplumsal yapı oluşturmaları
Benzer gruplardan ayrı ve benzer oldukları duygusunu taşımaları…
Toplumsal gruplar toplumun yapısına göre farklılık gösterirler.Örneğin tarım toplumları ile sanayi toplumları arasında bu açıdan büyük farklılıklar vardır.Bir toplumsal grubu, büyük ölçüde içinde bulunduğu toplumsal yapı biçimlendirir. Örneğin otokraside kurallar, değer yargıları ve normlar hükümdarın isteği doğrultusunda uygulanır. Demokraside ise yetkililerce uygulamaya konulan yasa, tüzük ve yönetmelikler toplumsal beklentilerle uygunluk halinde bulunduğundan, grup üyelerinin rollerini yerine getirmeleri daha kolay olmaktadır.
TOPLUMSAL GRUP ÇEŞİTLERİ
Toplumsal gruplar, özellikle çağdaş toplumlarda karmaşık ve çeşitlidir.Bu nedenle farklı yönlerden sınıflandırılabilir.
1-Grubun süresine göre;
Geçici toplumsal gruplar
· Belirli bir iş yapmak ya da bir etkinlikte bulunmak için kısa süreli olarak bir araya gelen bireylerden oluşur,
· İş yada etkinlik bitince dağılır.
Örneğin; kamp kuran izciler
Sürekli toplumsal gruplar; grubun süresinin, grup üyelerinin ömründen daha uzun olduğu gruplardır. Örneğin; Köy
2-Grup üyelerinin sayısına göre;
Küçük toplumsal gruplar,
· Üye sayıları sınırlıdır
· Üyeleri yüz yüze ilişki içindedir.
Örnek: Çekirdek aile
Büyük toplumsal gruplar,
· Üye sayıları çok fazladır
· Üyeler arasındaki ilişki sınırlı ve resmidir
· Yüz yüze ilişkiler ikinci plandadır.
Örnek: Kent
3-Bireyin gruba katılışına göre;
Bireyin isteği dışında katıldığı gruplar;
· 1-Birey kendi isteği ile değil doğal yoldan gruba katılmıştır.
Örneğin; yeni doğmuş bir bebeğin aileye katılması
· Birey bu şekilde katıldığı toplumsal grup üyeliğinden ayrılamaz (Hısımlık, Türk’lük gibi)
Bireyin isteği ile katıldığı gruplar;
· Birey kendi isteği ile katılmıştır. (kazanılmış üyelik de denir.)
Örnek, Bir derneğe üye olmak
· Birey bu şekilde oluşan üyelikten ayrılabilir.
Örneğin; köy toplumsal grup üyeliğinden kent toplumsal grup üyeliğine geçilebilir.
4-Grubun kuruluş biçimine göre;
Resmi olan toplumsal gruplar:
· Yetkili organlarca oluşturulmuş, yasa, tüzük ve yönetmeliklere göre yönetilen, yetki ve sorumluluğu belli gruplardır.
Örneğin okul müdürlüğünde çalışanlar
Resmi olmayan toplumsal gruplar;
· Genellikle küçük toplumsal gruplardır.
· Farklı nedenlerle oluşurlar.
Örneğin arkadaş grupları.
5-Toplumsal ilişki tipine göre;(Amerikalı Sosyolog Charles Horton Cooley’ye göre)
Birincil toplumsal gruplar;
· Aile arkadaşlık, komşuluk ve köy gibi gruplardır.
· Bu gruplarda bireyler birbirlerini yakından tanırlar.
· İlişkileri yüz yüze, duygusal temele dayanır ve resmiyetten uzaktır. Bu nedenle bu gruplara resmi olmayan gruplar da denebilir.
· Bireyler arası ilişkileri töre, din, gelenek ve görenekler yönlendirir.
· Bu gruplarda toplumsal kontrol güçlü ve etkilidir.
İkincil toplumsal gruplar;
· Üyeler birbirlerini yakından tanımazlar.
· Bireyler arası ilişkiler resmi ve mesafelidir.
İlişkilere çıkar duygusu egemendir.
Üyeler arası hak ve yükümlülükleri yasalar, tüzükler, yönetmelikler, genelgeler, sözleşmeler belirler.
Dernekler, sendikalar v.b.
BİRİNCİL VE İKİNCİL TOPLUMSAL GRUPLARIN KARŞILAŞTIRILMASI
BİRİNCİL TOPLUMSAL GRUPLAR:İKİNCİLTOPLUMSAL GRUPLAR:GRUP ETKİNLİKLERİ
Grup üyeleri geniş bir alanda birçok etkinlik içinde yer alır
Grup üyeleri dar bir alanda az sayıda, farklı, karmaşık etkinlikler içinde yer alır.
GRUP HİYERARŞİSİ Grupta hiyerarşi yoktur. Açık şekilde tanımlanmış bir hiyerarşi vardır
GRUBA KABUL EDİLMEGenellikle kişisel etkilenme yoluyla gerçekleşir.Seçici davranılır. Açık şekilde tanımlanmış görevleri gerçekleştirebilecek yetenekte olabilme koşulu aranır.
GRUP ÜYELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN NİTELİĞİ
Birincil ilişkiler egemendir.
Üyeler birbirlerini tanır. (kişisel, gayrı resmi, yüz yüze, uzun süreli ilişkilerdir.)
İkincil ilişkiler egemendir.
Üyeler birbirlerini tanımaz.
(resmi, mesafeli, değişken süreli, genellikle kısa süreli ilişkilerdir.)
GRUP İÇİNDE HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİN BELİRLENİŞİ
Töre, din, gelenek, görenek yoluyla belirlenir.
Yasa, tüzük, yönetmelik, genelge, sözleşme yoluyla belirlenir.
ÖRNEK GRUPLAR
Aile, arkadaşlık, komşuluk, köy v.b.
Dernekler, resmi ve özel çeşitli kuruluşlar, sendikalar, siyasi partiler v.b.
6-Toplumsal dayanışmanın türüne göre: (Alman Sosyolog Ferdinand Tönnies’e göre):
Cemaat: Irk, etnik köken ve kültür bakımından farklılaşmamış kişilerden oluşan “biz” duygusunun hakim olduğu insan topluluğudur. Bu topluluk klan gibi küçük, köy gibi daha büyük bir toplumsal grup olabilir.Cemaatin özellikleri:
· Ortak yaşamı paylaşacak olan bireylerin topluluğa yoğun duygusal bağlarla bağlanmış olması
· Topluluğun üyelerini sıkı bir denetim ve gözetim altında bulundurmasıdır. Aşiretler, akraba grupları
Not: Kimi sosyologlar bu görüşe karşı çıkarak cemaati, belirli bir bölgeye yerleşmiş ve ortak amaçların gerçekleşmesinde ortak araçları kullanmak yoluyla karşılıklı ilişkilerde bulunan bir toplumsal grup olarak tanımlarlar.Onlara göre cemaat bir toplum değil toplumun sadece örgütlenmiş bir dilimidir.
Cemiyet; toplumsal, ekonomik, kültürel, mesleki yönden yeterince farklılaşmış topluluktur. Çıkarla ilgili, akılcı ilişkilerin, yazılı kuralların egemen olduğu bireylerin “ben” duygusuyla davrandıkları, toplumsal değişmeye açık bir örgütlenme biçimidir.Örneğin; kentler, ticaret işletmeleri gibi
TOPLUMSAL TABAKALAŞMA
Toplumsal tabaka: Toplumsal özellikleri (makam, servet, güç, yaşam biçimi) bakımından birbirlerine yakın olan (birbirine benzeyen) insanların oluşturduğu bütünlüğe denir.
Toplumsal Tabakalaşma: Toplumu oluşturan bireylerin yaşama biçimleri, eğitim düzeyi ve gelirlerine göre hiyerarşik (aşamalı) olarak üst üste gelen sınıflar halinde sıralanması (farklılaşması)dır.
Gelişmiş ülkelerde en yaygın tabakalaşma biçimi toplumsal sınıf ayrılıklarıdır.
Sosyolojide, nüfusun toplumsal anlamda birbirini izleyen tabakalar halinde farklılaşması olgusu piramitle gösterilir. Buna toplumsal tabakalaşma piramidi denir.
Toplumsal sınıflar, toplumsal tabakalaşmanın başka bir biçimidir. Kast düzeni gibi kapalı olmayıp açık gruplardır. Alt toplumsal sınıftan olan kişi üst toplumsal sınıfa geçebilir.
Toplumsal sınıf, gelir düzeyi, yaşam biçimi, eğitim, saygınlık gibi özellikler bakımından birbirine benzeyen ve bunun bilincinde olan insanların oluşturduğu bir kategoridir. Tabaka içerisinde bir çok sınıf vardır. Toplumsal sınıfları birbirinden ayıran temel kriterler şunlardır; gelir farkı, yaşam biçimindeki farklar, sınıf bilinci
Sınıf bilinci, bireyin kendi sınıfından olanlara benzer olduğunu, başka sınıftan olanlardan farklı olduğunu kavramasıdır. Ekonomik tabakalaşmada toplumsal sınıflar, dini ve kültürel tabakalaşmada ise kast sistemi görülür.
Tarihi gelişim süreci içerisinde karşılaşılan tabaka biçimleri:
1-Kapalı toplumsal tabakalaşma:
Toplumsal tabaka ve sınıflar arası geçişin yasalar, gelenekler ve dini kurallarla yasaklandığı sistemdir. Bu toplumlar kapalı toplumlardır. Birey hangi sınıf ve tabakada doğmuşsa yaşamını o tabaka ve sınıfta sürdürmek zorundadır.Örneğin; Hindistan’da görülen kast sistemive 19. yüzyıla kadar görülen kölelik sistemi gibi.
Kast düzeninin en katı örneğinin görüldüğü Hindistan’da dört büyük kast vardır:
1-Din adamları (Brahmanlar)
2-Askerler (Kshatriyalar)
3-Toprak sahibi ve tüccarlar (Vaisyalar)
4-Zanaatçı ve işçiler (Surdalar)
Bu dört kastın dışında, hiçbir değeri ve hakları olmayan insanlar bulunmaktaydı. Bunlara parya (ayak takımı) denmekteydi.
Antik Yunan’da görülen kölelik düzeni de kapalı toplumsal tabakalaşmaya örnek gösterilebilir. Kölelik düzeni de kast düzeni gibi tabakadan tabakaya geçişin olmadığı bir tabakalaşmayı ifade eder.Bu sistemde büyük toprak sahipleri, atölyesi olanlar, tüccarlar üst tabakayı; kölelerde alt tabakayı oluşturmaktaydı. Orta tabakayı da kendi emekleri ile geçinen zanaatçı ve köylüler oluşturmaktaydı.
2-Yarı Kapalı Tabakalaşma:
Toplumsal tabaka ve sınıflar arası geçişin kısmen yasaklandığı sistemdir. Bu sistemde tabakalar arası geçişi yasalar değil gelenekler kısıtlar. Örneğin; Orta Çağ Avrupası’nda görülen feodal yapıdaki zümreler gösterilebilir.
Yarı kapalı tabakalaşmada hiçbir birey kendi kişisel başarısı ve yeteneğiyle yükselemez. Statü yükselmesi ancak bunu hukuken yapmaya yetkili olan otorite tarafından sağlanabilir. Orta Çağda Batı Avrupa’da yarı tabakalaşma düzeninde (ekonomik ölçütlere göre) görülen başlıca tabakalar şunlardır:
1-Kral ve soylular
2-Din adamları (rahipler)
3-Köylüler (marabalar)
4-Mesleki birlikler (loncalar)
Örneğin; lonca üyesi olmayan bir kimse o meslekte çalışamazdı. Lonca dışı bir kişinin kent içinde ticaret yapması imkansızdı.
13.Y.Y. Osmanlı Devleti’nde görülen Ahilik de yarı kapalı tabakalaşmaya örnek gösterilebilir. Örneğin; bir zanaat dalında çalışmak isteyen o zanaatın Ahi birliğine katılmak zorundaydı.
3-Açık Sınıf Tabakalaşması:
Toplumsal tabaka ve sınıflar arası geçişin serbest olduğu sistemdir. Açık sınıf tabakalaşmasının en belirgin örneği sanayileşmiş demokratik toplumlarda görülür. Bu toplumlarda ayrıcalıklı bazı kişilerin değil, tüm halkın yönetimine katılması sağlanır. Sistem bireye çok sayıda özgürlük; yasalar önünde eşitlik ve eğitimde fırsat eşitliği tanır.
Bireyler istek, çaba ve yetenekleri oranında sınıf ve tabaka değiştirebilirler.
Açık sınıf tabakalaşmasında alt, orta ve üst olmak üzere üç tabaka vardır. Bir toplumsal tabakanın üyeleri, aynı tabakadan olduklarının bilincine vardıklarında ve kendilerini diğer tabakalardan ayırt ettiklerinde toplumsal sınıf sayılır. İşçi sınıfı, işveren sınıfı v.b.
Toplumsal Hareketlilik ve Türleri
Bireylerin ya da grupların, toplumsal yapı içinde fiziksel mekan ya da toplumsal konumları (tabaka, sınıf ve statü) açısından yer değiştirmelerine toplumsal hareketlilik denir. İki türlü toplumsal hareketlilik vardır:
1-Dikey Hareketlilik:
Bireyin saygınlık sırlaması (hiyerarşik düzen) bakımından bir toplumsal tabakadan diğerine yükselmesi ya da düşmesidir. Dikey hareketlilikte tabaka değiştirme olayı, çıkış ya da iniş şeklinde olabilir.Örneğin: Bir lise müdürünün genel müdürlüğe yükselmesi, bir tüccarın iflas ederek işportacılığa başlaması birer dikey hareketliliktir.
2-Yatay Hareketlilik:
Bireylerin ekonomik şartlarında ve yaşam biçimlerinde fazla bir değişiklik olmaksızın fiziksel mekan veya meslek değiştirmelerine denir. En çok meslek değiştirmeler ve iç-dış göçler şeklinde görülür. Örneğin; Bir manavın bakkallık yapmaya başlaması, köyden kente göç etmek gibi.
Kaynak: www.englishpage.blogcu.com
Teknoloji
Öğrencilere Özel Lise 3 Sosyoloji Dersleri Konu Anlatımı ve Ders Notları (11. sınıf) TOPLUMSAL...
